DOSSIER
Kościół katolicki i anglikański – pięć wieków sporów i dialogu
o. Stanisław Tasiemski OP
9 listopada – dzień ogłoszenia w Watykanie konstytucji apostolskiej „Anglicanorum coetibus” o możliwości tworzenia ordynariatów personalnych dla byłych anglikanów, którzy postanowili wstąpić do Kościoła katolickiego, to jedna z najważniejszych dat w dziejach stosunków anglikańsko-katolickich.
Dokument ten docenia anglikańską tradycję duchową i liturgiczną, wskazując, że możliwe jest jej pogodzenie z wiarą Kościoła katolickiego. Umożliwia tworzenie quasi-diecezji dla grup byłych anglikanów, którzy wyznają wiarę katolicką i pragną jedności z Rzymem.
Czasy Henryka VIII – tragiczne pęknięcie
Dzieje Kościoła anglikańskiego sięgają pierwszej połowy XVI w. i wiążą się z osobą angielskiego króla Henryka VIII, który zerwał kontakty ze Stolicą Apostolską, gdy papież nie zgodził się na unieważnienie królewskiego małżeństwa z Katarzyną Aragońską, z którą monarcha nie miał męskiego potomka. W 1534 r. ogłoszono niezależność Kościoła Anglii od Rzymu. Akt supremacyjny uznawał króla Anglii za „jedyną i najważniejszą na ziemi głowę Kościoła anglikańskiego (łac. Ecclesia Anglicana). Klemens VII ekskomunikował Henryka VIII, ale większa część społeczeństwa angielskiego, łącznie z episkopatem i duchowieństwem, poparła reformy. Nielicznych przeciwników, w tym kanclerza Anglii, wybitnego filozofa Tomasza Morusa (później kanonizowanego) – ścięto.
Kościół anglikański został całkowicie podporządkowany państwu. Odrzucono zwierzchnictwo papieża jako głowy Kościoła na ziemi. Choć uznano dogmaty czterech pierwszych soborów ekumenicznych, to obecność Jezusa Chrystusa pojmowano jedynie w sposób symboliczny. Zachowano hierarchiczny ustrój Kościoła, lecz wyznaczanie biskupów uznano za przywilej króla (w późniejszym okresie faktycznie sprawowany przez premiera). Odrzucono celibat księży. Zlikwidowano też życie zakonne. Językiem liturgii stał się angielski.
Od 1549 r. zaczął obowiązywać Modlitewnik Powszechny, oparty w znacznej mierze na łacińskiej tradycji liturgicznej, podobnej lecz nie tożsamej z rzymskim rytem stosowanym przez katolików w latach 1600-1950. Dodano do niej pewne elementy liturgii greckiej i gallikańskiej. W modlitewniku znalazło się też miejsce na akcenty luterańskie oraz pewne elementy łacińskiego rytu stosowanego w Kolonii.
Pod koniec ubiegłego wieku Kościół Anglii postanowił uwspółcześnić liturgię, wydając Alternative Service Book 1980 (ASB). Modlitewnik ten miał być tylko alternatywą, a nie następcą BCP. Jego żywot zakończył się w 2000 r., kiedy zastąpiła go księga Wspólna Modlitwa (Common Worship – CW), zawierająca zarówno współczesne liturgie, jak i te sprzed setek lat.
Należy zaznaczyć, że w ciągu wieków poglądy teologiczne zmieniały się i dzisiejszy anglikanizm nie jest doktrynalnie jednolity. Doszło w nim do pewnego rodzaju syntezy między protestantyzmem a katolicyzmem.
XIX wiek: odrodzenie katolicyzmu
W XIX można mówić w anglikanizmie o trzech nurtach: ewangelickim (Low Church), liberalnym (Broad Church, tzw. latitudynarianie) i katolicyzującym (High Church). Ten pierwszy wywarł silny wpływ na pobożność. Jego zwolennicy prowadzili aktywną działalność duszpasterską, przyczynili się też do powstania różnych towarzystw (do spraw ewangelizacji wśród Żydów, misji wśród Indian w Ameryce, popierania rodzącego się proletariatu wielkoprzemysłowego itd.).
Przedstawiciele tendencji liberalnych propagowali ideę Kościoła dopuszczającego duże różnice w doktrynie i pobożności oraz dającego ludziom świeckim szerokie możliwości działania. Problemy społeczne, sprzeczne z nauką Chrystusa, chcieli usuwać za pomocą socjalizmu chrześcijańskiego, który był próbą pogodzenia zasad chrystianizmu z ideą socjalistyczną.
Nurt katolicyzujący, zwany też ruchem oksfordzkim, skupiał się przede wszystkim wokół dwóch osób: księdza Johna Henry Newmana (1801-90) i Edwarda Puseya (1800-82). Zwolennikom tego nurtu chodziło o wzmocnienie autorytetu urzędu biskupiego, nawiązanie do tradycji Kościoła pierwszych wieków i odnowę życia religijnego wiernych. Opowiadali się za tworzeniem męskich i żeńskich wspólnot zakonnych. Rezultaty nie były zadowalające, gdyż tendencje protestanckie i liberalne okazały się zbyt silne. Po latach działalności spora część czołowych przedstawicieli stowarzyszenia przeszła na katolicyzm, w tym J. H. Newman, którego w 1879 r. Leon XIII mianował kardynałem. Obecnie dobiega końca proces jego beatyfikacji.
Do 1832 r. katolicy brytyjscy mogli swą wiarę praktykować jedynie w ukryciu. W 1850 r. wznowiono na Wyspach katolicką hierarchię kościelną i ustanowiono diecezje. W tym okresie ożywiły się też starania o jedność i podjęcie dialogu między anglikanami a katolikami. Jednocześnie Leon XIII bullą z 1896 r. uznał anglikańskie święcenia kapłańskie za nieważne z punktu widzenia teologii katolickiej.
XX wiek: początek dialogu
Ważną inicjatywą dialogu były prowadzone w latach 1921-26 za zgodą Piusa XI i arcybiskupa Canterbury, R.Th. Davidsona konferencje teologiczne anglikańsko-katolickie, tzw. Rozmowy Mechlińskie. Miały one charakter kontaktów prywatnych. Ich gospodarzem był arcybiskup Mechelen w Belgii kard. Desiré Mercier (1851-1926).
Do osobistych spotkań papieża z prymasem Wspólnoty Anglikańskiej doszło dopiero za czasów Jana XXIII, który 2 grudnia 1960 r. przyjął na audiencji arcybiskupa Canterbury, Geoffreya Fishera. Przedstawiciele anglikanów uczestniczyli jako obserwatorzy w II Soborze Watykańskim. Za początek oficjalnych kontaktów uznaje się jednak dopiero wizytę kolejnego arcybiskupa Canterbury, Michaela Ramseya u Pawła VI w dniach 23-24 marca 1966 r. Na zakończenie tamtego spotkania obaj zwierzchnicy podpisali Wspólną Deklarację, wyrażającą pragnienie nawiązania bliższych kontaktów i podjęcia dialogu teologicznego. Pod koniec 1969 r. powstała Międzynarodowa Komisja Anglikańsko-Rzymskokatolicka ds. Dialogu (ARCIC).
Napięcia na tle etycznym
Pierwsza faza dialogu toczyła się w latach 1970-81, w tym czasie odbyło się 13 posiedzeń Komisji, nie licząc spotkań różnych podkomisji. Od 1983 trwa drugi etap. Plonem są uzgodnienia dotyczące Eucharystii, posługi święceń, władzy w Kościele, a następnie nauki o zbawieniu, komunii, władzy nauczycielskiej oraz roli Maryi. W roku 2007 opublikowano dokument, w którym wezwano anglikanów i katolików do wspólnej refleksji nad tym, co zrobić aby posługa Biskupa Rzymu pomagała obu Kościołom zmierzać ku pełnej komunii.
Napięcia w łonie Wspólnoty Anglikańskiej i w jej stosunkach z Kościołem katolickim odżyły w 1992 r. w związku ze zgodą tejże Wspólnoty na ordynowanie kobiet. Reakcją na to było powstanie w obrębie anglikanizmu stowarzyszenia Forward in Faith, skupiającej obecnie ponad 800 parafii na wszystkich kontynentach. W 1991 powstała Tradycyjna Wspólnota Anglikańska (TAC). Jej pasterze w 2007 roku podpisali się pod Katechizmem Kościoła Katolickiego, a kilka miesięcy wcześniej jej prymas, abp John Hepworth poinformował Benedykta XVI, że pragnie ona jako struktura kościelna pełnej jedności z Kościołem katolickim.
Kolejnym powodem napięć było błogosławienie związków homoseksualnych, a zwłaszcza ordynowanie w 2003 r. na biskupa Kościoła Episkopalnego w USA homoseksualisty ks. Gene’a Robinsona. Krok ten spowodował napięcia z Kościołem katolickim, a także ostrą reakcję różnych grup i lokalnych Kościołów anglikańskich, zwłaszcza w Afryce.
Mimo wielu zbieżności doktrynalnych, jak wskazują sformułowania konstytucji apostolskiej „Anglicanorum coetibus”, Kościół katolicki widzi konieczność udzielenia ponownie święceń dotychczasowym duchownym anglikańskim. W tekście dokumentu nie ma mowy o możliwości ich „warunkowego” udzielenia, jak to się dzieje np. w przypadku księży święconych w dawnym „Kościele podziemnym” w Czechosłowacji.
Konstytucja apostolska – nowy etap
Konstytucja apostolska „Anglicanorum coetibus” spotkała się z przychylnym przyjęciem anglikanów sympatyzujących z katolicyzmem. Inni mieli pewne obiekcje. Zapewne będą problemy z używaniem świątyń. Mimo to padają z obydwu stron zapewnienia o woli kontynuowania dialogu ekumenicznego.
o. Stanisław Tasiemski OP
Tekst pochodzi z Wiadomości KAI nr. 47
Zaprenumeruj ekai-tygodnik!
Dodaj komentarz
