DOSSIER
Fatima i papieże
Krzysztof Gołębiowski
Podczas wizyty apostolskiej w Portugalii Benedykt XVI odwiedzi w dniach 12-13 maja Fatimę, gdzie znajduje się jedno z największych sanktuariów maryjnych na świecie. Papież przybędzie tam z okazji 10 rocznicy beatyfikacji dwojga pastuszków, Hiacynty i Franciszka, którym ukazywała się Matka Boża.
Niewiele wydarzeń religijnych odegrało tak ważną rolę w dziejach Kościoła, jak objawienia fatimskie, a zwłaszcza ich przesłanie. Rozpoczęły się one 13 maja 1917 w małej wiosce portugalskiej i trwały do 13 października tegoż roku. Poprzedziło je w latach 1915-16 trzykrotne ukazanie się trójce małych Portugalczyków Anioła, który w ten sposób zapowiedział objawienia. Orędzie skierowane przez Maryję do trojga pastuszków poruszyło miliony ludzi na całym świecie.
Światło w mroku wojny
Jest rok 1917. Trzeci rok I wojny światowej. Stojący na czele Kościoła Benedykt XV nieustannie nawołuje walczące strony do pojednania, ale nikt go nie słucha, śmierć zbiera wielomilionowe żniwo. Widząc bezskuteczność swych wysiłków, 5 maja Ojciec Święty jeszcze raz wezwał wiernych (poprzednio zwracał się głównie do polityków) do modlitw w intencji pokoju, a do Litanii Loretańskiej polecił dodać jeszcze jeden tytuł Matki Bożej – Królowa Pokoju.
W wielu krajach ówczesnej Europy, zwłaszcza na Zachodzie, władzę sprawowały rządy jawnie wrogie Kościołowi, związane z masonerią. 20 kwietnia 1911 r. portugalski parlament uchwalił ustawę o rozdziale Kościoła od państwa. Twórca tego dokumentu, Alfonso Costa, obiecywał członkom rządu i swym zwolennikom, że w ciągu dwóch pokoleń, „a może i szybciej” katolicyzm zniknie całkowicie z tego kraju.
W takich to okolicznościach 13 maja 1917 r. w małej wiosce Fatimie, w środkowej Portugalii, 9-letni Franciszek Marto, jego 7-letnia siostra Hiacynta i ich 10-letnia kuzynka Łucja Dos Santos po raz pierwszy ujrzeli „Jasną Panią”. Maryja przekazała im Boże wezwanie do pokuty, nawrócenia, a zarazem ostrzegła przed skutkami dalszego, uporczywego trwania ludzkości w grzechach.
Oprócz proroctw dotyczących przyszłych dziejów Europy i świata, Maryja ujawniła i zapowiedziała też przyszłe losy dzieci: kilkudniowe uwięzienie w sierpniu 1917 r. (dlatego w tym miesiącu objawienia „spóźniły się” o 6 dni – do czasu zwolnienia małych wizjonerów) i wczesną śmierć dwojga młodszych, a także wstąpienie do zakonu najstarszej – Łucji (zmarła 13 lutego 2005 w wieku 98 lat). 13 maja 2000 r. Jan Paweł II właśnie w Fatimie beatyfikował dwoje rodzeństwa. Franciszek (zmarł w wieku 11 lat) i Hiacynta (zmarła mając lat 10) stali się najmłodszymi błogosławionymi w nowożytnych dziejach Kościoła.
Ostatniemu objawieniu towarzyszyły niezwykłe zjawiska fizyczne, określane jako cud wirującego Słońca, czego świadkami było kilkadziesiąt tysięcy ludzi. A w nocy z 24 na 25 stycznia 1938 r., a więc już po ustaniu objawień i po oficjalnym uznaniu ich przez Kościół (1930) w różnych częściach świata (m.in. na północy Europy, w Kanadzie i USA) zauważono niezwykłą światłość na niebie – zorzę polarną. Według danej wcześniej pastuszkom przez Maryję przepowiedni, zjawisko to było ostrzeżeniem ludzkości przed nowym strasznym kataklizmem – wojną światową, jako skutkiem dalszego pogrążania się ludzkości w grzechach.
„Rosja nawróci się i zapanuje pokój”
Centrum przesłania fatimskiego stanowiły polecenia „Jasnej Pani” dla ludzkości, zawarte w trzech tajemnicach. Dwie pierwsze dotyczyły: ustanowienia nabożeństwa do Niepokalanego Serca Maryi, które byłoby formą wynagrodzenia i zadośćuczynienia za zniewagi wyrządzane Jej Synowi i Jej samej przez grzechy ludzi (pierwsza tajemnica) oraz zapowiedzi piekła i kary czekającej świat za popełniane na nim codziennie grzechy i zbrodnie (druga).
Matka Boża przepowiedziała wtedy wybuch i tragedię II wojny światowej, pojawienie się głodu na rozległych obszarach świata, początek wielkich prześladowań Kościoła w związku z rozszerzaniem się rewolucji rosyjskiej na inne kraje oraz znieważania papieża. Aby zapobiec tym nieszczęściom, Maryja prosiła o poświęcenie Rosji swemu Niepokalanemu Sercu i o przyjmowanie wynagradzających Komunii świętych w pierwsze soboty każdego miesiąca.
Podkreśliła, że jeśli Ojciec Święty dokona tego poświęcenia, to walcząca z religią Rosja (wówczas sowiecka) nawróci się, a świat zazna trwałego pokoju.
Najwięcej emocji i komentarzy budziła przez całe dziesięciolecia trzecia tajemnica, ujawniona dopiero 26 czerwca 2000, której treść była przeznaczona, według s. Łucji, wyłącznie dla papieża i prefekta Kongregacji Nauki Wiary.
Trzecia tajemnica: jedna czy w kilku częściach?
Gdy 13 maja 2000, na zakończenie Mszy beatyfikacyjnej w Fatimie kard. Angelo Sodano zapowiedział ujawnienie trzeciej tajemnicy – spekulacje się nasiliły.
Napięcie rosło w miarę zbliżania się terminu „odtajnienia”, ale gdy nastąpiło to 26 czerwca 2000, można było odczuć swego rodzaju zawód.
Okazało się bowiem, że istotą tej tajemnicy była przepowiednia o „ubranym na biało biskupie, który krocząc z trudem ku krzyżowi wśród ciał zabitych męczenników [głównie duchownych i zakonnic], pada na ziemię jak martwy, rażony strzałami z broni palnej”. Według jednoznacznej oceny Watykanu, wizja ta dotyczyła zamachu na Jana Pawła II na Placu św. Piotra 13 maja 1981, z tym wszakże zastrzeżeniem, że papież – choć ciężko ranny – przeżył.
Krytycy wskazywali też na to, że ponoć pierwotny tekst trzeciej tajemnicy mówił, że „biały biskup” ginie, a nie tylko „pada na ziemię jak martwy”. Szczególnie wiele wątpliwości, a nawet nieufności wykazywali i do dzisiaj wykazują członkowie Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X, czyli lefebryści, a więc przeciwnicy Soboru Watykańskiego II i wprowadzonych przezeń zmian w Kościele. Ich zdaniem, albo ogłoszony tekst nie jest ostateczną wersją tej tajemnicy, albo istnieje jeszcze inna, może czwarta tajemnica, której na razie nikt nie chce ujawniać.
Mimo tych zastrzeżeń, przedstawiony publicznie przez Stolicę Apostolską dokument jest zarówno oficjalną, jak i ostateczną wersją trzeciej tajemnicy i nie ma powodu, aby tę decyzję podważać.
Fatima na cenzurowanym
Fatima od początku budziła namiętności w Kościele. Wątpliwości dotyczyły zarówno wspomnianej trzeciej tajemnicy, jak i historyczno-politycznego podtekstu objawień. Ze względu na wyraźne uwagi o nawróceniu Rosji orędzie to przez całe dziesięciolecia było „na cenzurowanym” w krajach komunistycznych, i to do tego stopnia, że przez długi czas zakazane były tam nawet wzmianki na temat Fatimy. A jeśli już można coś było o niej mówić, to wyłącznie w konwencji prześmiewczej.
Również na Zachodzie, wśród lewicujących intelektualistów, Fatima nie miała najlepszych notowań. Jej orędziu zarzucano m.in. nadmierne upolitycznienie o zabarwieniu antykomunistycznym i antysowieckim; a trzeba pamiętać, że w okresie zimnej wojny i marksizm, i ZSRR cieszyły się w niektórych opiniotwórczych środowiskach zachodnich dużą sympatią.
Bardzo znamienny pod tym względem był fakt, że gdy w 50. rocznicę rozpoczęcia objawień, 13 maja 1967 r. Paweł VI udawał się – jako pierwszy papież – do Fatimy, towarzyszyły temu gwałtowne sprzeciwy, także tzw. postępowych bądź posoborowych katolików. Zarzucali oni też Ojcu Świętemu, że zamierza odwiedzić panujący wówczas w Portugalii antydemokratyczny, ich zdaniem wręcz faszystowski, reżim Antonio Salazara. Krytykowano też fakt, że gdy Kościół otwiera się na ekumenizm, papież propaguje kult maryjny, utrudniający kontakty z protestantami, w dodatku tak „niedzisiejszy” jak fatimski. Paweł VI mimo wszystko udał się do Portugalii, ale – pod wpływem wspomnianych głosów – maksymalnie ograniczył swą pielgrzymkę do wymiaru wyłącznie duchowego i religijnego, unikając jakichkolwiek gestów, które mogłyby mieć odniesienia polityczne.
„Głos Boga mówiącego przez dzieje”
Ważny był pontyfikat Jana Pawła II. „Zrozumiałem, że jedynym sposobem ocalenia świata od wojny, ocalenia od ateizmu, jest nawrócenie Rosji zgodnie z orędziem z Fatimy” – miał powiedzieć papież z Polski do słowackiego biskupa emigracyjnego Pavola Hnilicy (1921-2006), opuszczając rzymską klinikę im. Gemellego w czerwcu 1981 roku po zamachu na swe życie 13 maja tegoż roku. Kilka tygodni wcześniej, na prośbę papieża, biskup dostarczył mu do szpitala dokumenty związane z Fatimą i objawieniami Matki Bożej.
Ojciec Święty wielokrotnie dawał wyraz przekonaniu, że również jego osoby dotyczą plany Boże względem Rosji i współczesnego świata wyjawione w przesłaniu fatimskim.
W swej książce „Przekroczyć próg nadziei” podkreślił fakt spełniania się w naszych czasach objawień, dotyczących nawrócenia Rosji i zwycięstwa odniesionego przez Niepokalane Serce Matki Bożej. Stwierdził zarazem, że „może również na to został wezwany «z dalekiego kraju» ten papież, może na to był potrzebny zamach na placu św. Piotra właśnie13 maja 1981 roku, ażeby to wszystko stało się bardziej przejrzyste i zrozumiałe, ażeby głos Boga mówiącego poprzez dzieje człowieka w «znakach czasu» mógł być łatwiej słyszany i łatwiej zrozumiany”.
W upadku totalitaryzmu w państwach dawnego bloku sowieckiego po roku 1989, papież dostrzegł owoc wstawiennictwa Matki Bożej. 13 maja 1991 roku w kolejnym akcie zawierzenia Pani z Fatimy dziękował za „niespodziewane przemiany, które przywróciły wiarę w przyszłość narodom nazbyt już długo pozostającym w ucisku i upokarzanym”.
Papieże wobec Fatimy
Dwaj papieże, których pontyfikaty przypadały na czas objawień i ich bezpośrednich skutków – Benedykt XV (1914-22) i Pius XI (1922-39) – nie zabierali wprawdzie oficjalnie głosu na ten temat, ale to za ich zgodą i wiedzą Kościół uznał oficjalnie prawdziwość tych wydarzeń. Benedykt XV w liście do biskupów portugalskich z 29 kwietnia 1918 r. wyraził nadzieję na poprawę sytuacji Kościoła w ich kraju, podkreślając przy tym rolę w tym procesie bardzo rozpowszechnionego wśród miejscowego ludu nabożeństwa do Matki Bożej.
Pius XI potwierdził orzeczenie biskupa Leirii (na terenie tej diecezji leży sanktuarium) José Alvesa Correia da Silvy z 13 października 1930 r. o prawdziwości i „wiarygodności widzeń dzieci w Cova da Iria, parafii Fatima (…) w dniach od 13 maja do 13 października 1917 r.” i zezwalające oficjalnie na kult Matki Boskiej Fatimskiej. Wcześniej, bo już 1 listopada 1926 r. miejsce objawień odwiedził ówczesny nuncjusz apostolski w Portugalii abp Sebastiano Nicotra.
Pierwszym „fatimskim” Biskupem Rzymu był niewątpliwie Pius XII (1939-58), który poczuwał się do szczególnych więzi z portugalskim sanktuarium m.in. dlatego, że w dniu pierwszego objawienia – 13 maja 1917 r. przyjął w Kaplicy Sykstyńskiej z rąk Benedykta XV sakrę biskupią. Później wielokrotnie dawał dowody swego wielkiego zainteresowania przesłaniem z Fatimy.
31 października 1942 r. poświęcił świat Niepokalanemu Sercu Maryi, spełniając w ten sposób jedną z próśb Maryi sprzed 25 laty. 13 maja 1946 r. legat papieski nałożył koronę, pobłogosławioną przez Piusa XII, na wizerunek Matki Bożej Fatimskiej, ogłaszając Ją w ten sposób Królową Świata. 7 lipca 1952 r. w specjalnym liście apostolskim „Sacro vergente anno” do narodów Rosji [tzn. Związku Sowieckiego – KAI] Piusa XII poświęcił je Maryi. A 6 grudnia 1950 r. w encyklice „Mirabile illud” – powołując się na orędzie fatimskie – wezwał świat katolicki do powszechnych modlitw o pokój między narodami. Nawiązał do tego jego następca – bł. Jan XXIII (1958-63), przypominając już w swej pierwszej encyklice „Ad Petri Cathedram” z 29 czerwca 1959 r. o akcie poświęcenia świata Niepokalanemu Sercu Maryi z 1942 r. Ponadto ustanowił 13 grudnia 1962 r. święto Fatimskiej Różańcowej Matki Bożej. Jan XXIII był też pierwszym hierarchą, który – zanim został Biskupem Rzymu – odwiedził Fatimę.
Paweł VI w dniu swej podróży do Fatimy ogłosił adhortację „Signum Magnum”, wzywającą wszystkich, aby osobiście ponowili tego rodzaju akt oddania się. W przemówieniu na zakończenie III sesji Soboru Watykańskiego II (21 listopada 1964 r.) wspomniał o dokonanym przez Piusa XII w 1942 r. poświęceniu świata Maryi, po czym sam ponowił ten akt; oświadczył też, że wysłał do Fatimy Złotą Różę – najwyższe papieskie wyróżnienie dla sanktuarium.
Krzysztof Gołębiowski
Tekst pochodzi z Wiadomości KAI
Zaprenumeruj ekai-tygodnik!
Dodaj komentarz
