Duch – dusza
KKK 367 Niekiedy odróżnia się duszę od ducha. W ten sposób św. Paweł modli się, aby “nienaruszony duch wasz, dusza i ciało… zachowały się na przyjście Pana” (1 Tes 5, 23). Kościół naucza, że rozróżnienie to nie wprowadza jakiegoś dualizmu w duszy (Sobór Konstantynopolitański IV (870): DS 657). “Duch” oznacza, że człowiek, począwszy od chwili swego stworzenia, jest skierowany ku swojemu celowi nadprzyrodzonemu (Sobór Watykański I: DS 3005; por. Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 22), a jego dusza jest uzdolniona do tego, by była w darmowy sposób podniesiona do komunii z Bogiem (Por. Pius XII, enc. Humani generis: DS 3891).
Duch Święty
KKK 742 “Na dowód tego, że jesteście synami, Bóg wysłał do serc naszych Ducha Syna swego, który woła: «Abba, Ojcze!»” (Ga 4, 6).
KKK 683 “Nikt… nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: «Panem jest Jezus»” (1 Kor 12, 3). “Bóg wysłał do serc naszych Ducha Syna swego, który woła: Abba, Ojcze!” (Ga 4, 6). Poznanie wiary jest możliwe tylko w Duchu Świętym. Aby pozostawać w jedności z Chrystusem, trzeba najpierw zostać poruszonym przez Ducha Świętego. To On wychodzi naprzeciw nas i wzbudza w nas wiarę. Mocą naszego chrztu, pierwszego sakramentu wiary, życie, które ma swoje źródło w Ojcu i zostaje nam ofiarowane w Synu, jest nam udzielane wewnętrznie i osobowo przez Ducha Świętego w Kościele:
Chrzest udziela nam łaski nowego narodzenia w Bogu Ojcu, za pośrednictwem Jego Syna w Duchu Świętym. Ci bowiem, którzy noszą Ducha Bożego, są prowadzeni do Słowa, to znaczy do Syna; Syn przedstawia ich jednak Ojcu, a Ojciec udziela im niezniszczalności. Bez Ducha nie można więc widzieć Ojca, a bez Syna nikt nie może zbliżyć się do Ojca, ponieważ Syn jest poznaniem Ojca, a poznanie Syna Bożego dokonuje się przez Ducha Świętego (Św. Ireneusz, Demonstratio aposlolica, 7).
KKK 684 Duch Święty przez swoją łaskę pierwszy wzbudza naszą wiarę i udziela nowego życia, które polega na tym, abyśmy znali “jedynego prawdziwego Boga oraz Tego, którego posłał, Jezusa Chrystusa” (J 17, 3). Jest On jednak ostatni w objawieniu Osób Trójcy Świętej. Św. Grzegorz z Nazjanzu, “Teolog”, wyjaśnia ten rozwój pedagogią Boskiego “zstępowania”:
Stary Testament głosił wyraźnie Ojca, Syna zaś bardzo niejasno. Nowy objawił Syna i pozwolił dostrzec Bóstwo Ducha. Teraz Duch mieszka pośród nas i udziela nam jaśniejszego widzenia samego siebie. Nie było bowiem rzeczą roztropną głosić otwarcie Syna, gdy nie uznawano jeszcze Bóstwa Ojca, i dodawać Ducha Świętego jako nowy ciężar, jeśli można użyć nieco śmiałego wyrażenia, kiedy jeszcze Bóstwo Syna nie było uznane… Jedynie na drodze postępu i przechodzenia “od chwały do chwały” światło Trójcy Świętej zajaśnieje w pełniejszym blasku (Św. Grzegorz z Nazjanzu, Orationes theologicae, 5, 26: PG 36, 161 C).
KKK 685 Wierzyć w Ducha Świętego oznacza wyznawać, że Duch Święty jest jedną z Osób Trójcy Świętej, współistotny Ojcu i Synowi i “z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę” (Symbol Nicejsko-Konstantynopolitański). Dlatego zagadnienie Boskiej tajemnicy Ducha Świętego znalazło się już w “teologii” trynitarnej. Tutaj będzie chodziło o miejsce Ducha Świętego w “ekonomii” Bożej.
KKK 686 Duch Święty działa z Ojcem i Synem od początku aż do wypełnienia zamysłu naszego zbawienia. Dopiero jednak w “czasach ostatecznych”, zapoczątkowanych odkupieńczym Wcieleniem Syna, zostaje On objawiony i udzielony, uznany i przyjęty jako Osoba. Wtedy Boski zamysł, zrealizowany w Chrystusie, “Pierworodnym” i Głowie nowego stworzenia, będzie mógł urzeczywistnić się w ludzkości przez wylanie Ducha Świętego jako Kościół, komunia świętych, odpuszczenie grzechów, zmartwychwstanie ciała, życie wieczne.
KKK 687 “Tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Boży” (1 Kor 2, 11). Teraz Jego Duch jest Tym, który objawia Boga, pozwala nam poznać Chrystusa, Słowo Boga, Jego żywe Słowo, ale nie wypowiada samego siebie. Ten, który “mówił przez proroków”, pozwala nam usłyszeć Słowo Ojca. Jego samego jednak nie słyszymy. Poznajemy Go, gdy objawia nam Słowo i czyni nas zdolnymi do przyjęcia Go w wierze. Duch Prawdy, który “odsłania” nam Chrystusa, nie mówi “od siebie” (J 16, 13). Takie prawdziwie Boskie wyniszczenie wyjaśnia, dlaczego Go “świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna” (J 14,17), podczas gdy znają Go wierzący w Chrystusa, ponieważ w nich przebywa.
KKK 688 Kościół, wspólnota żyjąca w wierze Apostołów, który tę wiarę przekazuje, jest miejscem naszego poznania Ducha Świętego:
– w Pismach, które On natchnął;
– w Tradycji, której zawsze aktualnymi świadkami są Ojcowie Kościoła;
– w Nauczycielskim Urzędzie Kościoła, któremu On asystuje;
– w liturgii sakramentalnej, w której przez jej słowa i symbole Duch Święty prowadzi nas do komunii z Chrystusem;
– w modlitwie, w której wstawia się za nami;
– w charyzmatach i urzędach, które budują Kościół;
– w znakach życia apostolskiego i misyjnego;
– w świadectwie świętych, w którym ukazuje swoją świętość i kontynuuje dzieło zbawienia.
Wspólne posłanie Syna i Ducha Świętego
KKK 743 Od początku aż do wypełnienia czasu Bóg, posyłając swego Syna, posyła zawsze swego Ducha: Ich posłanie jest wspólne i nierozdzielne.
KKK 689 Ten, którego Ojciec posłał do naszych serc, Duch Jego Syna (Por. Ga 4, 6), jest rzeczywiście Bogiem. Współistotny Ojcu i Synowi, zarówno w wewnętrznym życiu Trójcy, jak i w Jej darze miłości dla świata, jest od Nich nierozdzielny. Adorując jednak Trójcę Świętą, ożywiającą, współistotną i niepodzielną, wiara Kościoła wyznaje także odrębność Osób. Gdy Ojciec posyła swoje Słowo, posyła zawsze swoje Tchnienie: jest to wspólne posłanie, w którym Syn i Duch Święty są odrębni, ale nierozdzielni. Oczywiście, Chrystus jest Tym, który ukazuje się, On, Obraz widzialny Boga niewidzialnego, ale objawia Go Duch Święty.
KKK 690 Jezus jest Chrystusem, “namaszczonym”, ponieważ Duch Święty jest Jego namaszczeniem i wszystko, co dokonuje się od chwili Wcielenia, wypływa z tej pełni (Por. J 3, 34). Gdy Chrystus zostaje uwielbiony (Por. J 7, 39), może tym, którzy w Niego wierzą, posłać od Ojca Ducha Świętego: przekazuje im swoją chwałę (Por. J 17, 22), czyli Ducha Świętego, który Go otacza chwałą (Por. J 16, 14). Wspólne posłanie będzie odtąd realizowane wobec przybranych synów Ojca w Ciele Jego Syna: posłanie Ducha przybrania za synów będzie ich jednoczyć z Chrystusem i ożywiać ich w Nim:
Pojęcie namaszczenia wskazuje… że nie istnieje żaden dystans między Synem i Duchem. Jak bowiem między powierzchnią ciała a namaszczeniem olejem ani rozum, ani odczuwanie nie znają żadnego pośrednika, tak samo istnieje bezpośredni kontakt Syna z Duchem; każdy, kto przez wiarę pragnie nawiązać kontakt z Synem, musi najpierw zostać namaszczony olejem. Nie ma bowiem w nim takiej części, która byłaby pozbawiona Ducha Świętego. Dlatego wyznanie, że Syn jest Panem, dokonuje się w Duchu Świętym u tych, którzy przyjmują Jego panowanie, bo Duch ze wszystkich stron wychodzi naprzeciw tych, którzy zbliżają się do Niego przez wiarę (Św. Grzegorz z Nyssy, De Spiritu Sancto, 3, 1: PG 45, 1321 A-B).
Imię własne Ducha Świętego
KKK 691 “Duch Święty” jest imieniem własnym Tego, którego wielbimy i któremu oddajemy chwałę wraz z Ojcem i Synem. Kościół otrzymał Go od Pana i wyznaje Go w czasie chrztu swoich nowych dzieci (Por. Mt 28, 19).
Pojęcie “Duch” jest tłumaczeniem hebrajskiego słowa Ruah, które przede wszystkim oznacza tchnienie, powietrze, wiatr. Jezus posługuje się obrazem wiatru, aby zasugerować Nikodemowi transcendentną nowość Tego, który jest w sposób osobowy Tchnieniem Boga, Duchem Bożym (Por. J 3, 5-8). Z drugiej strony, Duch i Święty to przymioty Boże wspólne Trzem Osobom Boskim. Łącząc jednak te dwa pojęcia, Pismo święte, liturgia i język teologiczny określają niewymowną Osobę Ducha Świętego, unikając możliwej dwuznaczności z innym sposobem posługiwania się pojęciami “duch” i “święty”.
Określenia Ducha Świętego
KKK 692 Gdy Jezus zapowiada i obiecuje Ducha Świętego, nazywa Go “Parakletem”, co dosłownie oznacza: “Ten, który jest wzywany przy czymś” ad-vocatus (J 14, 16. 26; 15, 26; 16, 7). “Paraklet” tłumaczy się zazwyczaj jako “Pocieszyciel”; Jezus jest pierwszym Pocieszycielem (Por. 1 J 2, 1). Sam Pan nazywa Ducha Świętego “Duchem Prawdy” (J 16,13).
KKK 693 Poza imieniem własnym, które jest najczęściej używane w Dziejach Apostolskich i Listach, u św. Pawła znajdują się określenia: Duch obietnicy (Ga 3, 14; Ef 1, 13), Duch przybrania za synów (Rz 8, 15; Ga 4, 6), Duch Chrystusa (Rz 8, 11), Duch Pana (2 Kor 3, 17), Duch Boży (Rz 8, 9. 14; 15, 19; 1 Kor 6, 11; 7, 40); u św. Piotra znajduje się określenie: Duch chwały (1 P 4,14).
Symbole Ducha Świętego
KKK 694 Woda. Symbolika wody oznacza działanie Ducha Świętego w sakramencie chrztu, ponieważ po wezwaniu Ducha Świętego staje się ona skutecznym znakiem sakramentalnym nowego narodzenia; jak nasze pierwsze naturalne narodzenie dokonało się w wodzie, tak woda chrzcielna rzeczywiście oznacza nasze narodzenie do życia Bożego, które jest nam udzielane w Duchu Świętym. “Ochrzczeni w jednym Duchu” zostaliśmy również, napojeni jednym Duchem” (1 Kor 12, 13): Duch jest więc także w sposób osobowy Wodą żywą, która wypływa z boku Chrystusa ukrzyżowanego (Por. J 19, 34; 1 J 5 8) jak ze swego źródła i która tryska w nas na życie wieczne (Por. J 4,10-14; 7, 38; Wj 17,1-6; Iz 55, 1; Za 14, 8; 1 Kor 10, 4; Ap 21, 6; 22,17).
KKK 695 Namaszczenie. Symbolika namaszczenia olejem także oznacza Ducha Świętego, a nawet staje się Jego synonimem (Por. 1 J 2, 20. 27; 2 Kor 1, 21). We wtajemniczeniu chrześcijańskim jest ono znakiem 1293 sakramentalnym bierzmowania, słusznie nazywanego w Kościołach wschodnich “chryzmacją”. Chcąc jednak ująć w pełni całą wymowę tej symboliki, trzeba odwołać się do pierwszego namaszczenia dokonanego przez Ducha Świętego, którym było namaszczenie Jezusa. Chrystus (w języku hebrajskim “Mesjasz”) oznacza “namaszczony” Duchem Bożym. “Namaszczeni” Pana byli już w Starym Przymierzu (Por. Wj 30, 22-32) w sposób szczególny król Dawid (Por. 1 Sm 16, 13). Jezus jest Namaszczonym Boga w sposób zupełnie wyjątkowy, ponieważ człowieczeństwo, które przyjmuje Syn, jest całkowicie “namaszczone Duchem Świętym”. Jezus jest ustanowiony “Chrystusem” przez Ducha Świętego (Por. Łk 4,18-19; Iz 61, 1). Dziewica Maryja poczęła Chrystusa z Ducha Świętego, który przez anioła ogłasza Go jako Chrystusa podczas Jego narodzenia (Por. Łk 2, 11) i który poleca Symeonowi iść do Świątyni, by zobaczył Mesjasza 1504 Pańskiego (Por. Łk 2, 26-27); On napełnia Chrystusa (Por. Łk 4, 1) i Jego moc wychodzi z Chrystusa, gdy uzdrawia i leczy choroby (Por. Łk 6, 19; 8, 46). On wreszcie wskrzesza Jezusa z martwych (Por. Rz 1, 4; 8, 11). Jezus, ustanowiony w pełni ,Chrystusem” w Jego człowieczeństwie zwyciężającym śmierć (Por. Dz 2, 36), wylewa obficie Ducha Świętego, aby święci”, zjednoczeni z człowieczeństwem Syna Bożego, przyoblekli się w “człowieka doskonałego”, który realizuje “Pełnię Chrystusa” (Ef 4, 13): “całego Chrystusa”, według wyrażenia św. Augustyna.
KKK 696 Ogień. Podczas gdy woda oznaczała narodzenie i płodność życia udzielanego 1127 w Duchu Świętym, ogień symbolizuje przekształcającą energię dzieł Ducha Świętego. Prorok Eliasz, który “powstał jak ogień, a słowo jego płonęło jak pochodnia” (Syr 48,1), swoją modlitwą sprowadza ogień z nieba na ofiarę na górze Karmel (Por. 1 Krl 18, 38-39); jest on figurą ognia Ducha Świętego, który przekształca wszystko, czego dotknie. Jan Chrzciciel, który pójdzie przed Panem w duchu i mocy Eliasza” (Łk 1,17), zapowiada Chrystusa jako Tego, który “chrzcić… będzie Duchem Świętym i ogniem” (Łk 3, 16), tym Duchem, o którym Jezus powie: “Przyszedłem rzuciâ ogień na ziemię, i jakże bardzo pragnę, żeby on już zapłonął” (Łk 12, 49). W postaci języków “jakby z ognia” Duch Święty spoczywa na uczniach w poranek Pięćdziesiątnicy i napełnia ich sobą (Dz 2, 3-4). Tradycja duchowa zachowa tę symbolikę ognia jako jedną z najlepiej wyrażających działanie Ducha Świętego (Por. św. Jan od Krzyża, Żywy płomień miłości.: “Ducha nie gaście” (1 Tes 5, 19).
KKK 697 Obłok i światło. Te dwa symbole są nierozłączne w objawieniach Ducha Świętego. Począwszy od teofanii Starego Testamentu, obłok – raz ciemny, a raz świetlisty – objawia Boga żywego i zbawiającego, osłaniając transcendencję Jego chwały. Pojawia się, gdy Mojżesz wstępuje na górę Synaj (Por. Wj 24, 15-18., nad Namiotem Spotkania (Por. Wj 33, 9-10), podczas wędrówki przez pustynię (Por. Wj 40, 36-38; 1 Kor 10, 1-2) i poświęcenia Świątyni Salomona (Por. 1 Krl 8, 10-12). Figury te następnie zostają wypełnione przez Chrystusa w Duchu Świętym. Duch Święty zstępuje na Maryję Dziewicę i osłania Ją “swoim cieniem”, by poczęła i urodziła Jezusa (Łk I, 35). To On zjawia się na Górze Przemienienia: “zjawił się obłok i osłonił ich” – Jezusa, Mojżesza, Eliasza, Piotra, Jakuba i Jana, a z obłoku odezwał się głos: «To jest Syn mój, Wybrany, Jego słuchajcie!»” (Łk 9, 34-35). W końcu ten sam “obłok zabrał” Jezusa sprzed oczu uczniów w dniu Wniebowstąpienia (Dz 1, 9) i objawi Syna Człowieczego w chwale w dniu Jego Przyjścia (Por. Łk 21, 27).
KKK 698 Pieczęć jest symbolem bliskim symbolowi namaszczenia. “Pieczęcią swą naznaczył Bóg” (J 6 27) Chrystusa i w Nim Ojciec naznacza swą “pieczęcią” także nas (2 Kor 1, 22; Ef 1,13; 4, 30). Ponieważ obraz pieczęci (sphragis) wskazuje na niezatarte znamię namaszczenia Ducha Świętego w sakramentach chrztu, bierzmowania i kapłaństwa, został on wykorzystany w niektórych tradycjach teologicznych dla wyrażenia niezatartego “charakteru” wyciskanego przez te sakramenty, które nie mogą być powtórzone.
KKK 699 Ręka. Wkładając ręce, Jezus leczy chorych (Por. Mk 6, 5; 8, 23) i błogosławi dzieci (Por. Mk 10,16.. Apostołowie będą czynić to samo w Jego imię (Por. Mk 16, 18; Dz 5, 12; 14, 3), a ponadto właśnie przez włożenie rąk Apostołów jest udzielany Duch Święty (Por. Dz 8, 17-19;13, 3;19, 6). List do Hebrajczyków wymienia wkładanie rąk wśród “fundamentalnych elementów” swego nauczania (Por. Hbr 6, 2). Ten znak wszechmogącego wylania Ducha Świętego zachował Kościół w epiklezach sakramentalnych.
KKK 700 Palec. Jezus “palcem Bożym wyrzuca złe duchy” (Łk 11, 20). Jeśli Prawo Boże zostało napisane na kamiennych tablicach “palcem Bożym” (Wj 31, 18), to “list Chrystusa” powierzony Apostołom jest napisany “Duchem Boga żywego nie na kamiennych tablicach, lecz na żywych tablicach serc” (2 Kor 3, 3). Hymn Veni Creator Spiritus wzywa Ducha Świętego jako digitus paternae dexterae – “palec prawicy Ojca”.
KKK 701 Gołębica. Na końcu potopu (którego symbolika odnosi się do chrztu) wypuszczona przez Noego gołębica powraca, niosąc w dziobie świeżą gałązkę z drzewa oliwnego na znak, że ziemia znowu nadaje się do zamieszkania (Por. Rdz 8, 8-12). Gdy Chrystus wychodzi z wody po swoim chrzcie, zstępuje na Niego Duch Święty w postaci gołębicy i spoczywa na Nim (Por. Mt 3,16 par.). Duch Święty zstępuje do oczyszczonego serca ochrzczonych i w nim przebywa. W niektórych kościołach święte Postacie eucharystyczne są przechowywane w metalowym naczyniu w formie gołębicy (columbarium), zawieszonym nad ołtarzem. Symbol gołębicy na oznaczenie Ducha Świętego jest tradycyjny w ikonografii chrześcijańskiej.
Duch i Słowo Boże w okresie obietnic
KKK 702 Od początku aż do “pełni czasu” (Ga 4, 4) współne posłanie Słowa i Ducha Ojca pozostaje ukryte, ale wciąż się realizuje. Duch Boży przygotowuje czas Mesjasza i chociaż ani Duch, ani Słowo nie są jeszcze w pełni objawieni, są już obiecani, aby ich oczekiwano i przyjęto, gdy się objawią. Dlatego gdy Kościół czyta Stary Testament (Por. 2 Kor 3, 14), zgłębia w nim (Por. J 5, 39. 46) to, co Duch Święty, “który mówił przez proroków”, chce nam powiedzieć o Chrystusie.
Przez “proroków” wiara Kościoła rozumie tych wszystkich, których Duch Święty natchnął do żywego głoszenia i redagowania ksiąg świętych, zarówno Starego, jak Nowego Testamentu. Tradycja żydowska rozróżnia Prawo (pięć pierwszych ksiąg, czyli Pięcioksiąg), Proroków (księgi nazywane w tradycji chrześcijańskiej historycznymi i prorockimi) oraz Pisma (przede wszystkim księgi mądrościowe, a szczególnie Psalmy) (Por. Łk 24, 44).
W stworzeniu
KKK 703 Słowo Boga i Jego Tchnienie znajdują się u początku bytu i życia całego stworzenia (Por. Ps 33, 6; 104, 30; Rdz 1, 2; 2, 7; Koh 3, 20-21; Ez 37, 10).
Jest rzeczą właściwą, aby Duch Święty rządził stworzeniem, uświęcał je i ożywiał, ponieważ jest Bogiem współistotnym Ojcu i Synowi… Do Niego należy panowanie nad życiem, ponieważ będąc Bogiem, zachowuje stworzenie w Ojcu przez Syna43Liturgia bizantyjska, Tropariony z Jutrzni niedzielnej w drugiej tonacji.
KKK 704 “W przypadku człowieka Bóg ukształtował go własnymi rękami (to znaczy przez Syna i Ducha Świętego)… i wycisnął na ukształtowanym ciele własną formę w taki sposób, by nawet to, co widzialne, miało Boski kształt” (Św. Ireneusz, Demonstratio apostolica, 11).
Duch obietnicy
KKK 705 Człowiek, zdeformowany przez grzech i śmierć, pozostaje “obrazem Bożym”, obrazem Syna, ale jest “pozbawiony chwały Bożej” (Rz 3, 23), pozbawiony “podobieństwa”. Obietnica dana Abrahamowi zapoczątkowuje ekonomię zbawienia, na końcu której sam Syn przyjmie “obraz” (Por. J 1, 14; Flp 2, 7) i odnowi go w jego “podobieństwie” do Ojca, przywracając Mu chwałę, czyli “Ducha Ożywiciela”.
KKK 706 Wbrew wszelkiej ludzkiej nadziei Bóg obiecuje Abrahamowi potomstwo jako owoc wiary i mocy Ducha Świętego (Por. Rdz 18, 1-15; Łk 1, 26-38. 54-55; J 1, 12-13; Rz 4, 16-21). W nim będą błogosławione wszystkie narody ziemi (Por. Rdz 12, 3.. Potomstwem tym będzie Chrystus (Por. Ga 3, 16), w którym wylanie Ducha Świętego sprawi, że “rozproszone dzieci Boże zostaną zgromadzone w jedno” (Por. J 11, 52). Zobowiązując się przysięgą (Por. Łk 1, 73), Bóg przyrzeka już w darze swojego umiłowanego Syna (Por. Rdz 22, 17-19; Rz 8, 32; J 3,16) i Ducha obietnicy… “w oczekiwaniu na Odkupienie, które nas uczyni własnością Boga” (Ef 1, 13-14) (Por. Ga 3, 14).
W teofaniach i Prawie
KKK 707 Teofanie (objawienia Boga) rozjaśniają drogę obietnicy, od patriarchów do Mojżesza i od Jozuego aż do wizji, które zapoczątkowują misję wielkich proroków. Tradycja chrześcijańska zawsze uważała, że w tych teofaniach pozwalało się widzieć i słyszeć Słowo Boże, równocześnie objawione i “zacienione” w obłoku Ducha Świętego.
KKK 708 Ta pedagogia Boża ukazuje się szczególnie w darze Prawa (Por. Wj 19-20; Pwt 1-11; 29-30). Prawo zostało dane jako “wychowawca”, aby prowadzić Lud do Chrystusa 1961-1964, (Ga 3, 24). Jednak niemoc Prawa, aby zbawić człowieka pozbawionego “podobieństwa” Bożego, i rosnąca znajomość grzechu (Por. Rz 3, 20), jaką ono daje, budzą pragnienie Ducha Świętego. Świadczą o tym błagalne westchnienia Psalmów.
W okresie Królestwa i na Wygnaniu
KKK 709 Prawo, jako znak obietnicy i przymierza, miało rządzić sercami i instytucjami ludu narodzonego z wiary Abrahama. “Jeśli pilnie słuchać będziecie głosu mego i strzec mojego przymierza, będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym” (Wj 19, 5-6) (Por. 1 P 2, 9). Po panowaniu Dawida Izrael ulega pokusie, by stać się królestwem jak inne narody. Tymczasem Królestwo, które jest przedmiotem obietnicy danej Dawidowi (Por. 2 Sm 7; Ps 89; Łk l, 32-33), będzie dziełem Ducha Świętego; będzie ono należało do ubogich według Ducha.
KKK 710 Zapomnienie o Prawie i niewierność przymierzu prowadzą do śmierci. Przychodzi Wygnanie – pozorne przekreślenie obietnic, a w rzeczywistości tajemnicza wierność Boga Zbawiciela i początek obiecanego odnowienia, ale według Ducha. Było rzeczą konieczną, aby lud Boży przeszedł to oczyszczenie (Por. Łk 24, 26). Wygnanie przynosi już w zamyśle Bożym cień Krzyża, a Reszta ubogich, która powraca z Wygnania, jest jedną z najbardziej wyraźnych figur Kościoła.
Oczekiwanie Mesjasza i Jego Ducha
KKK 711 “Oto Ja dokonuję rzeczy nowej” (Iz 43, 19). Zarysowują się dwie linie profetyczne; jedna kieruje do oczekiwania Mesjasza, druga do głoszenia nowego Ducha, a zbiegają się one w niewielkiej Reszcie, w ludzie ubogich (Por. So 2, 3), który w nadziei oczekuje “pociechy Izraela” i “wyzwolenia Jerozolimy” (Por. Łk 2, 25. 38).
Widzieliśmy wyżej, jak Jezus wypełnił proroctwa, które odnosiły się do Jego osoby. Tutaj ograniczymy się jedynie do tych proroctw, w których jest wyraźnie ukazana relacja między Mesjaszem i Jego Duchem.
KKK 712 Postać oczekiwanego Mesjasza zaczyna pojawiać się w “Księdze Emmanuela” (Por. Iz 6-12) (“Tak powiedział Izajasz, ponieważ ujrzał chwałę” Chrystusa: J 12, 41), szczególnie w Iz 11,1-2:
Wyrośnie różdżka z pnia Jessego,
wypuści się odrośl z jego korzeni.
I spocznie na niej Duch Pański,
duch mądrości i rozumu,
duch rady i męstwa,
duch wiedzy i bojaźni Pańskiej.
KKK 713 Postać Mesjasza zostanie objawiona przede wszystkim w Pieśniach Sługi (Por. Iz 42, 1-9; Mt 12, 18-21; J 1, 32-34) następnie Iz 49, 1-6; Mt 3, 17; Łk 2, 32; w końcu Iz 50, 4-10 i 52, 13-53, 12. Pieśni te zapowiadają znaczenie męki Jezusa i wskazują sposób, w jaki wyleje On Ducha Świętego, aby ożywić wielu: nie od zewnątrz, ale przyjmując “postać sługi” (Flp 2, 7). Wziąwszy na siebie naszą śmierć, może nam udzielać swego Ducha życia.
KKK 714 Dlatego Chrystus rozpoczyna głoszenie Dobrej Nowiny, odnosząc do siebie następujący fragment proroctwa Izajasza (Łk 4,18-19) (Por. Iz 61, 1-2):
Duch Pański spoczywa na Mnie,
ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie,
abym ubogim niósł dobrą nowinę,
bym opatrywał rany serc złamanych,
więźniom głosił wolność,
a niewidomym przejrzenie;
abym uciśnionych odsyłał wolnymi,
abym obwoływał rok łaski od Pana.
KKK 715 Teksty prorockie dotyczące wprost zesłania Ducha Świętego są wyroczniami, przez które Bóg mówi do serca swego ludu językiem obietnicy, z akcentami “miłości i wierności” (Por. Ez 11, 19; 36, 25-28; 37, 1-14; Jr 31, 31-34; Jl 3, 1-5); ich wypełnienie ogłosi Piotr w poranek Pięćdziesiątnicy (Por. Dz 2, 17-21). Według tych obietnic, w “czasach ostatecznych” Duch Pana odnowi serca ludzi, wypisując w nich nowe prawo; On zgromadzi i pojedna rozproszone i podzielone narody; przekształci pierwsze stworzenie i Bóg zamieszka w nim razem z ludźmi w pokoju.
KKK 716 Lud “ubogich” (Por. So 2, 3; Ps 22, 27; 34, 3; Iz 49, 13; 61, 1), pokorni i cisi, którzy pełni ufności powierzają się tajemniczym zamysłom Bożym i oczekują nie ludzkiej, ale mesjańskiej sprawiedliwości, jest wielkim dziełem ukrytego posłania Ducha Świętego, przygotowującego w czasie obietnic przyjście Chrystusa. Głębia ich serca, oczyszczonego i oświeconego przez Ducha Świętego, wyraża się w Psalmach. W tych ubogich Duch przygotowuje Panu “lud doskonały” (Por. Łk 1, 17).
Duch Chrystusa w pełni czasu
Jan – Poprzednik, Prorok i Chrzciciel
KKK 717 “Pojawił się człowiek posłany przez Boga – Jan mu było na imię” (J 1, 6). Jan “już w łonie matki napełniony będzie Duchem Świętym” (Łk 1, 15. 41) przez samego Chrystusa, którego Dziewica Maryja poczęła z Ducha Świętego. “Nawiedzenie” Elżbiety przez Maryję stało się przyjściem Boga, który “nawiedził lud swój” (Łk 1, 68).
KKK 718 Jan jest “Eliaszem, który ma przyjść” (Mt 17, 10-13): mieszka w nim ogień Ducha Świętego i nakazuje mu “iść” (jako “poprzednikowi”) przed Panem, który przychodzi. W Janie Poprzedniku Duch Święty dopełnia “przygotowania Panu ludu doskonałego” (Łk 1,17).
KKK 719 Jan jest “więcej niż prorokiem” (Łk 7, 26). Duch Święty wypełnia w nim swoje “mówienie przez proroków”. Jan jest ostatni w szeregu proroków zapoczątkowanym przez Eliasza (Por. Mt 11, 13-14). Zapowiada bliskość pociechy Izraela, jest “głosem” Pocieszyciela, który przychodzi (J 1, 23) (Por. Iz 40, 1-3). Dzięki Duchowi Prawdy “przychodzi on na świadectwo, aby zaświadczyć o światłości” (J 1, 7) (Por. J 15, 26; 5, 33). Na oczach Jana Duch Święty wypełnia to, co było przedmiotem “poszukiwania i badania proroków”, i to, co “pragną (zobaczyć) aniołowie” (1 P 1, 10-12): “«Ten, nad którym ujrzysz Ducha zstępującego i spoczywającego nad Nim, jest Tym, który chrzci Duchem Świętym». Ja to ujrzałem i daję świadectwo, że On jest Synem Bożym… «Oto Baranek Boży»” (J 1, 33-36).
KKK 720 Wreszcie przez Jana Chrzciciela Duch Święty zapoczątkowuje to, co spełni z Chrystusem i w Chrystusie: przywróci człowiekowi “podobieństwo” Boże. Chrzest Jana był chrztem pokuty; chrzest z wody i Ducha będzie nowym narodzeniem (Por. J 3, 5..
Chrystus Jezus i Duch Święty
KKK 746 Przez swoją Śmierć i swoje Zmartwychwstanie Jezus zostaje ustanowiony w chwale Panem i Chrystusem (Dz 2, 36). Ze swojej Pełni wylewa On Ducha Świętego na Apostołów i Kościół.
KKK 727 Całe posłanie Syna i Ducha Świętego w pełni czasu jest zawarte w fakcie, że Syn od chwili Wcielenia jest namaszczony Duchem Ojca: Jezus jest Chrystusem, Mesjaszem.
W tym świetle należy czytać rozdział drugi Symbolu wiary. Całe dzieło Chrystusa jest wspólnym posłaniem Syna i Ducha Świętego. W tym miejscu zostanie omówione tylko to, co dotyczy obietnicy Ducha Świętego danej przez Jezusa i Jego daru udzielonego przez uwielbionego Pana.
KKK 728 Jezus nie objawia w pełni Ducha Świętego, dopóki sam nie zostanie uwielbiony przez swoją Śmierć i swoje Zmartwychwstanie. Powoli jednak wskazuje na Niego, nauczając tłumy, gdy objawia, że Jego Ciało będzie pokarmem na życie świata (Por. J 6, 27. 51. 62-63). Wskazuje Go Nikodemowi (Por. J 3, 5-8), Samarytance (Por. J 4,10. 14. 23-24) i uczestnikom Święta Namiotów (Por. J 7, 37-39). Swoim uczniom mówi otwarcie o Duchu Świętym w związku z modlitwą (Por. Łk 11,13) i świadectwem, które powinni dawać (Por. Mt 10, 19-20).
KKK 729 Dopiero wtedy, gdy nadeszła godzina, w której Jezus miał być uwielbiony, obiecuje On przyjście Ducha Świętego, ponieważ Jego Śmierć i Zmartwychwstanie będą wypełnieniem obietnicy danej ojcom (Por. J 14,16-17. 26;15, 26;16, 7-15;17, 26). Duch Prawdy, inny Paraklet, zostanie dany przez Ojca na prośbę Jezusa; zostanie posłany przez Ojca w imię Jezusa; Jezus pośle Go od Ojca, ponieważ On wyszedł od Ojca. Duch Święty przyjdzie, poznamy Go, będzie z nami na zawsze, zamieszka z nami, nauczy nas wszystkiego i przypomni nam wszystko, co powiedział nam Chrystus, i zaświadczy o Nim. On doprowadzi nas do całej prawdy i uwielbi Chrystusa; przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie.
KKK 730 Przychodzi w końcu godzina Jezusa (Por. J 13, 1; 17, 1). Jezus oddaje ducha w ręce Ojca (Por. Łk 23, 46; J 19, 30) w tej chwili, w której przez swoją Śmierć staje się zwycięzcą śmierci. Gdy więc powstaje “z martwych dzięki chwale Ojca” (Rz 6, 4), zaraz daje Ducha Świętego, “tchnąc” na uczniów (Por. J 20, 22). Od tej godziny posłanie Chrystusa i Ducha staje się posłaniem Kościoła: “Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam” (J 20, 21) (Por. Mt 28, 19; Łk 24, 47-48; Dz 1, 8).
Duch i Kościół w czasach ostatecznych
KKK 747 Duch Święty, którego Chrystus – Głowa Ciała – wylewa na swoje członki, buduje, ożywia i uświęca Kościół, będący sakramentem komunii Trójcy Świętej i ludzi.
KKK 731 W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus, Pan, ze swojej Pełni wylewa obficie Ducha (Por. Dz 2, 33).
KKK 732 W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Królestwo zostaje otwarte dla tych, którzy w Niego wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty pozwala światu wejść w “czasy ostateczne”, w czas Kościoła, Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione:
Widzieliśmy prawdziwe Światło, otrzymaliśmy Ducha niebieskiego, znaleźliśmy prawdziwą wiarę: wielbimy niepodzielną Trójcę, ponieważ nas zbawiła (Liturgia bizantyjska, Troparion z Nieszporów Pięćdziesiątnicy; wprowadzony do liturgii eucharystycznej po Komunii).
Duch Święty – Dar Boży
KKK 733 “Bóg jest miłością” (1 J 4, 8. 16) i miłość jest pierwszym darem, zawierającym wszystkie inne. Ta miłość “rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany” (Rz 5, 5).
KKK 734 Ponieważ umarliśmy lub przynajmniej zostaliśmy zranieni z powodu grzechu, dlateco pierwszym skutkiem daru miłości jest odpuszczenie naszych grzechów. Jedność w Duchu Świętym (2 Kor 13, 13) przywraca ochrzczonym w Kościele utracone przez grzech podobieństwo Boże.
KKK 735 Duch Święty udziela wówczas “zadatku”, czyli “pierwocin” naszego dziedzictwa (Por. Rz 8, 23; 2 Kor 1, 21); jest nim samo życie Trójcy Świętej, zdolność miłowania, jak On nas umiłował” (Por. 1 J 4, 11-12). Ta miłość (opisana w 1 Kor 13) jest zasadą nowego życia w Chrystusie, które stało się możliwe, ponieważ otrzymaliśmy “Jego moc” (Dz 1, 8), moc Ducha Świętego.
KKK 736 Dzięki tej mocy Ducha dzieci Boże mogą przynosić owoc. Ten, który zaszczepił nas na prawdziwym Krzewie winnym, sprawi, że będziemy przynosić owoc Ducha, którym jest: “miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie” (Ga 5, 22-23). “Duch jest naszym życiem”; im bardziej wyrzekamy się siebie (Por. Mt 16, 24-26), tym bardziej “stosujemy się do Ducha” (Ga 5, 25):
Jeśli jesteśmy w komunii z Duchem Świętym, to On daje nam powrót do raju, otwiera nam bramy nieba i czyni nas przybranymi dziećmi Bożymi. Dzięki Niemu możemy z ufnością nazywać Boga naszym Ojcem. On daje nam uczestnictwo w łasce Chrystusa i sprawia, że stajemy się synami światłości. On również jest zadatkiem przyszłej chwały (Św. Bazyli Wielki, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32,132).
Duch Święty i Kościół
KKK 737 Posłanie Chrystusa i Ducha Świętego wypełnia się w Kościele, Ciele Chrystusa i Świątyni Ducha Świętego. To wspólne posłanie włącza już idących za Chrystusem do Jego komunii z Ojcem w Duchu Świętym: Duch przygotowuje ludzi, uprzedza ich swoją łaską, aby pociągnąć ich do Chrystusa. On ukazuje im zmartwychwstałego Pana, przypomina im Jego słowa i otwiera ich umysły na zrozumienie Jego Śmierci i Jego Zmartwychwstania. Uobecnia im misterium Chrystusa, szczególnie w Eucharystii, aby pojednać ich z Bogiem i doprowadzić do komunii z Nim, aby przynosili “obfity owoc” (J 15, 5. 8. 16).
KKK 738 W ten sposób posłanie Kościoła nie dodaje niczego do posłania Chrystusa i Ducha Świętego, ale jest jego sakramentem. Całą swoją istotą i we wszystkich swoich członkach Kościół jest posłany, aby głosić i świadczyć, aktualizować i upowszechniać misterium komunii Trójcy Świętej (będzie to treścią następnego artykułu):
Wszyscy, którzy otrzymaliśmy jednego i tego samego Ducha, to znaczy Ducha Świętego, jesteśmy zespoleni między sobą i z Bogiem. Chociaż brani pojedynczo jesteśmy liczni, a Chrystus sprawia, że Duch Ojca i Jego Duch zamieszkuje w każdym z nas, to jednak ten jedyny i niepodzielny Duch prowadzi do jedności tych, którzy różnią się między sobą… i sprawia że wszyscy okazują się jedno w Nim. Jak moc świętego człowieczeństwa Chrystusa sprawia, że wszyscy, w których jest ona obecna, tworzą jedno ciało, myślę, że w ten sam sposób Duch Boży, który mieszka we wszystkich, jeden i niepodzielny, prowadzi wszystkich do duchowej jedności (Św. Cyryl Aleksandryjski, Commentarius in Joannem, 12: PG 74, 560-561).
KKK 739 Ponieważ Duch Święty jest namaszczeniem Chrystusa, Chrystus – Głowa Ciała – rozlewa Go na swoje członki, aby je karmić, uzdrawiać, ustalać ich wzajemne funkcje, ożywiać, posyłać, by dawały świadectwo, włączać je do swojej ofiary składanej Ojcu i do swojego wstawiennictwa za cały świat. Przez sakramenty Kościoła Chrystus udziela członkom swego Ciała Ducha Świętego i Uświęciciela (to będzie przedmiotem części drugiej Katechizmu).
KKK 740 “Wielkie dzieła Boże”, ofiarowane wierzącym w sakramentach Kościoła, przynoszą swoje owoce w nowym życiu, w Chrystusie, według Ducha (to będzie przedmiotem części trzeciej Katechizmu).
KKK 741 “Duch przychodzi z pomocą naszej słabości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami” (Rz 8, 26). Duch Święty, Sprawca dzieł Bożych, jest Nauczycielem modlitwy (to będzie przedmiotem części czwartej Katechizmu).
