Zesłanie Ducha Świętego

Duch Święty w Prawosławiu

Spread the love

Duch bliższy nam, niż my sami sobie

O rozumieniu Ducha Świętego w prawosławiu, Jego kulcie, miejscu w liturgii i życiu każdego wierzącego rozmawiamy z ks. dr. Henrykiem Paprockim, rzecznikiem prasowym Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

Liturgia prawosławna umieszcza Ducha Świętego w samym sercu misterium. Każda Eucharystia zaczyna się od modlitwy do Ducha Świętego, każdy sakrament i każde poświęcenie dokonywane są przez specjalną modlitwę przyzywającą Ducha Świętego i zwaną epiklezą.
eSPe, 81/2008

eSPe: Jakie są zasadnicze różnice w ujęciu Ducha Świętego w teologii prawosławnej i katolickiej?

ks. dr Henryk Paprocki: Zasadnicza różnica bierze się z faktu, że liturgia prawosławna umieszcza Ducha Świętego w samym sercu misterium. Każda Eucharystia zaczyna się od modlitwy do Ducha Świętego, każdy sakrament i każde poświęcenie dokonywane są przez specjalną modlitwę przyzywającą Ducha Świętego i zwaną epiklezą. Duża ilość tekstów liturgicznych, zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu i Paschy, mówi o Duchu Świętym. W końcu Duchowi Świętemu poświęcony jest poniedziałek Pięćdziesiątnicy. Można powiedzieć, że Kościół dokonuje swoich czynności sakramentalnych w mocy Ducha Świętego. Ta sytuacja liturgiczna – a przecież lex orandi, lex credendi* – znajduje swoje odbicie w teologii, która podkreśla bardzo mocno uświęcenie dokonywane przez Ducha Świętego.

Jezus w swoim człowieczeństwie był namaszczony przez Ducha Świętego; „Duch Święty zstąpi na Ciebie” (Łk 1, 35a). Stąd też Apostoł Paweł mówił, że nikt nie może powiedzieć, że Jezus jest Panem, jak tylko w Duchu Świętym (por. 1 Kor 12,3 ). Matka Boża jest natomiast nazywana Nosicielką Ducha, co znajduje swoje odbicie w nauce o Bogurodzicy. Równocześnie Duch Święty jest najbardziej tajemniczą z Osób Trójcy Świętej, wymykającą się wszelkim definicjom, gdyż „tchnie, kędy chce”, a poza tym cała Trójca jest święta i jest duchem. Jest to więc zarazem wejście w tajemnicę Trójcy Świętej – jedno imię, ale Trzech. Wyczulenie Prawosławia na rolę Ducha Świętego w Kościele i w życiu chrześcijanina jest poświadczone w objawieniach św. Serafina z Sarowa, który nauczał, że celem naszego życia jest zdobywanie Ducha Świętego.

Jakie formy kultu Ducha Świętego są obecne w prawosławiu?

Każdy chrześcijanin prawosławny przynajmniej dwa razy dziennie zwraca się w modlitwie do Ducha Świętego. Jest to bardzo starożytna i piękna modlitwa, którą pozwolę sobie zacytować, ponieważ teksty liturgiczne prawosławia są mało znane w Polsce: „Królu Niebieski, Pocieszycielu, Duchu Prawdy, który wszędzie jesteś i wszystko napełniasz, Skarbnico Dóbr i Dawco życia, przyjdź i zamieszkaj w nas, i oczyść nas od wszelkiej zmazy i zbaw, o Dobry, dusze nasze”.

Wszystkie modlitwy w prawosławiu mają charakter trynitarny i kończą się doksologią, w której wymienia się także Ducha Świętego. W liturgii Eucharystii centralnym momentem jest przyzywanie Ducha Świętego, aby zstąpił na zgromadzenie i na dary ofiarne, czyniąc wszystko ciałem Chrystusa. Jednak poza poniedziałkiem Pięćdziesiątnicy nie ma żadnego odrębnego kultu Ducha Świętego. Możemy mówić o kulcie trynitarnym, który odnosi się do Trzech Osób Boskich. Chodzi tutaj bowiem o zachowanie tak zwanej równowagi trynitarnej, to znaczy równego kultu Trzech Osób Boskich.

Co to znaczy, że Duch Święty jest Duchem świadectwa?

Chrystus Pan powiedział, że Duch Święty będzie świadczył o Nim i prowadził Kościół. Świadectwo chrześcijańskiego wyznania dokonuje się zawsze w mocy Ducha Świętego, która przekreśla wszystkie nasze słabości. Jest to szczególnie widoczne w sakramencie bierzmowania, który jest umocnieniem w życiu i w dawaniu świadectwa.

To Duch Święty kieruje Kościołem, a o tej świadomości mówią już Dzieje Apostolskie: Posłali [apostołowie i starsi] pismo tej treści: „Apostołowie i starsi bracia przesyłają pozdrowienie braciom pogańskiego pochodzenia w Antiochii, w Syrii i w Cylicji. Ponieważ dowiedzieliśmy się, że niektórzy bez naszego upoważnienia wyszli od nas i zaniepokoili was naukami, siejąc zamęt w waszych duszach, postanowiliśmy jednomyślnie wybrać mężów i wysłać razem z naszymi drogimi: Barnabą i Pawłem, którzy dla imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa poświęcili swe życie. Wysyłamy więc Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam ustnie to samo. Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne. Powstrzymajcie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego, co uduszone, i od nierządu. Dobrze uczynicie, jeżeli powstrzymacie się od tego. Bywajcie zdrowi!” (Dz 15,23–29). W tym tekście należy zwrócić uwagę na słowa: „postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my”. Świadectwo Apostołów w sprawie traktowania prawa Starego Testamentu jest zarazem świadectwem Ducha Świętego. Stąd też wszystkie Sobory Powszechne uważały, że dają świadectwo w łączności z Duchem Świętym.

Na jakie sposoby Duch przejawia się w Kościele?

Bardzo pięknie ujmowali to zagadnienie ojcowie Kościoła, mówiąc, że działania Ducha Świętego są wręcz niepoliczalne, gdyż dotyczą każdego uświęcenia. Interesujące jest też stwierdzenie mówiące o tym, że „Bóg nie związał sobie rąk sakramentami” i działanie Ducha Świętego sięga także poza granice Kościoła. Kościół nie jest bowiem przede wszystkim instytucją, ale wydarzeniem zbawczym. Mówi o tym jeden z tekstów liturgii prawosławnej: „Zakwitła pustynia, Panie, jako krynica, bezpłodny pogański Kościół, przez przyjście Twoje, w nim umocnione jest moje serce”.

Kim jest Duch Święty dla Księdza?

Od razu przypominam sobie modlitwę, którą jako kapłan odmawiam w imieniu zgromadzonych podczas każdej liturgii eucharystycznej według formularza św. Jana Chryzostoma: „Jeszcze przynosimy Tobie tę duchową i bezkrwawą służbę, i prosimy Cię, i modlimy się, i błagamy: ześlij Ducha Twego Świętego na nas i na te przedłożone dary i uczyń przeto chleb ten najczcigodniejszym Ciałem Chrystusa Twego. Amen. A co w kielichu tym najczcigodniejszą Krwią Chrystusa Twego. Amen. Przemieniając Duchem Twoim Świętym. Amen. Amen. Amen. Aby stały się dla przyjmujących je ku trzeźwości duszy, ku odpuszczeniu grzechów, ku udziałowi we wspólnocie Ducha Twego Świętego, ku pełni królestwa niebieskiego, ku śmiałości wobec Ciebie, a nie na sąd lub potępienie”. Modlitwa ta świadczy wyraźnie o tym, że Duch święty jest nam bliższy, niż my sami jesteśmy sobie bliscy.

 

Skomentuj

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*

code