Thaddée Matura – teolog mistyczny

Thaddée Matura – teolog mistyczny

Adam Królikowski

Thaddée Matura przyszedł na świat 24 października 1922 roku, w Polsce, w Zalesiu Wielkim k. Gostynia. W tej wielkopolskiej wiosce spędził pierwszych siedem lat. W roku 1929 zamieszkał jednak w Łoniowej nad Dunajcem, podbeskidzkiej wsi k. Brzeska, skąd zresztą wywodzi się rodzina jego ojca – góralski ród Maturów. W Łoniowej spędził cztery lata, rozpoczynając naukę w szkole powszechnej (podstawowej).

W 1933 powrócił do Zalesia, gdzie w 1935 roku ukończył szkołę powszechną. W tym samym roku rozpoczął naukę w Kolegium Serafickim – niższym Seminarium Duchownym – w Kobylinie k. Krotoszyna, prowadzonym przez Ojców Franciszkanów.

W roku 1939 przerwał jednak naukę, by wyemigrować wraz z rodziną do Kanady. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął naukę w niższym Franciszkańskim Seminarium Duchownym w Edmonton, prowincja Alberta. W następnym, 1940 roku, mając 17 lat, wstąpił do Franciszkanów (OFM) i przeniósł się do Lennoxville, nieopodal Montrealu, gdzie zaczął odbywać nowicjat. W 1941 roku, rozpoczął studia filozoficzne we Franciszkańskim Studium Prowincjonalnym w stolicy kraju, Quebec. Naukę tam kontynuował do 1944, po czym przeniósł się na studia do Montrealu. Formację zakonną oraz studia teologiczne ukończył w roku 1948. W tym samym roku przyjął święcenia kapłańskie. W 1950 wyjechał do Europy, gdzie w rzymskim Antonianum kontynuował naukę, tym razem rozpoczynając specjalistyczne studia biblistyczne. W 1951 uzyskał na tej uczelni licencjat z teologii, na podstawie pracy „De deserto in Novo Testamento” (O pustyni w Nowym Testamencie).

Swoją wiedzę uzupełnił 2-letnimi studiami we Franciszkańskim Studium Biblijnym w Jerozolimie (1953-1955). W 1955 wrócił na studia do Rzymu gdzie, po egzaminach przed Komisją Biblistyczną w Watykanie, uzyskał także licencjat z Pisma Świętego. W tym samym roku powrócił do Kanady, do Quebec. Przez następnych dziesięć lat (1955-1964) prowadził wykłady z biblistyki (egzegeza), a także liturgiki (wraz z nauką chorału gregoriańskiego) w studium zakonnym w Montrealu. Prócz tej uczelni, o. Thaddée – jako visiting professor – prowadził także zajęcia na uniwersytetach w Quebecu i Montrealu. Pod koniec swego pierwszego okresu profesorskiego, równolegle wykładał również w Instytucie Katechetycznym w Montrealu (1962), oraz na Uniwersytecie Laval w Quebec (1963).

W roku 1964 rozpoczął się jednak w życiu o. Thaddée nowy duchowy etap, który od miejsca jego zamieszkania, po tamtym – „kanadyjskim”, można z kolei nazwać „francuskim”. Wtedy to właśnie o. Matura podjął decyzję powrotu do Europy i włączenia się w losy nowotworzonej ekumenicznej wspólnoty franciszkańskiej w Taizé, w której pozostawał przez kolejnych osiem lat (do 1972). W 1965 roku o. Matura pierwszy raz od wyjazdu – po 25 latach – odwiedził Polskę, gdzie przebywał m.in. w Krakowie, na zaproszenie środowiska „Tygodnika Powszechnego”. Właśnie od połowy lat 60. datuje się jego znajomość z ówczesnym arcybiskupem krakowskim – Karolem Wojtyłą, z którym to toczył wzajemnie ubogacające, przyjacielskie rozmowy, ilekroć przyszły Papież zawitał do Taizé. W roku 1964 brat Thaddée został ekspertem z ramienia Episkopatu kanadyjskiego w Międzynarodowej Komisji Języka Francuskiego ds. zmiany języka liturgii z łaciny na francuski, w której prace trwały przez dwa lata (do 1966). W 1967 opublikował swą pierwszą ważną książkę „Célibat et communauté” (Celibat i wspólnota), która w przeciągu paru lat doczekała się tłumaczeń i wydań w kilku językach.

Okres taizejański wieńczy natomiast jego kolejna książka – „La vie religieuse au tournant” (Życie zakonne u progu przemian), wydana w 1971. Nieco później (1973) o. Matura – jako współautor – wydał w Paryżu swą pierwszą książkę o tematyce ściśle franciszkańskiej: „La naissance d`un charisme. Une lecture de la lère Règle de François d`Assise” (Początek łaski. Lektura „Reguły zatwierdzonej” Franciszka z Asyżu). Już jednak wcześniej, na Kapitule Generalnej Zakonu, która odbyła się w roku 1967 w Asyżu, o. Thaddée był jednym z głównych orędowników zainaugurowania w nim nowej linii. Nowość ta jednak bynajmniej nie miała być jakimś oddaleniem się od duchowych korzeni Zakonu, lecz wręcz przeciwnie – przy uwzględnieniu nowych wymogów prowadzenia przezeń misji w świecie, miała stać się właśnie powrotem do franciszkańskich źródeł, na nowo dopiero teraz odkrytych i rzetelnie, wnikliwie przemyślanych.

Osobiste pragnienia o. Thaddée w tej mierze, zbiegły się bowiem z inauguracją szeroko zakrojonych, naukowych badań nad źródłami duchowości Zakonu Franciszkańskiego – pismami jego Założycieli, Franciszka i Klary. W roku 1968 Rada Plenarna OFM podjęła decyzję o krytycznym wydaniu ich pism i przekazów, powołując w tym celu komisję pod przewodnictwem o. Kajetana Essera. W niedługim czasie (1976) Zakon Franciszkański uzyskał wreszcie – po raz pierwszy w swojej długiej historii – zebrane i opatrzone potrzebnym aparatem krytycznym, teksty duchowe swego Fundatora. Bazując na wynikach tych badań oraz dysponując uporządkowanym stanem źródeł, o. Matura mógł więc przystąpić do całościowego ujęcia – syntezy myśli i duchowości św. Franciszka z Asyżu.

Pierwszym plonem tych analiz stała się jego książka „Le projet évangélique de François d`Assise d`aujourd`hui” (Projekt ewangeliczny Franciszka z Asyżu dzisiaj), wydana w 1977. Wtedy to o. Thaddée po raz kolejny gościł w Polsce, również na zaproszenie środowiska krakowskiego. Wnet potem, o. Matura wydał kolejną książkę – „Le radicalisme évangélique” (Radykalizm ewangeliczny), opublikowaną w 1978, podobnie jak zresztą wszystkie wcześniejsze, w renomowanym paryskim wydawnictwie Les Éditions du Cerf. Zwieńczeniem tego pierwszego okresu badań nad twórczością Założyciela Zakonu, stało się nowe łacińsko-francuskie wydanie jego pism – „Écrits”, które przy współpracy o. Matury wyszło tamże w Paryżu, w 1981 roku, w słynnej kolekcji „Sources chrétiennes” (Źródła chrześcijańskie). Tematyka franciszkańska nie była jednak jedyną, którą podejmował w tym czasie o. Thaddée.

Od lat 70. powstają też jego ważne teksty, mające za temat analiz doświadczenie i poznanie Boga. Szczególnie cykl wykładów konferencyjnych wygłoszonych w roku 1976 w Montrealu, a zatytułowanych „Doświadczenie Boga w chrześcijaństwie”, stanowi esencję i najlepszy wyraz jego przemyśleń w tym zakresie. Dodajmy jeszcze, że o. Matura w tym czasie pełnił obowiązki mistrza nowicjatu (1980-1993), definitora prowincji (1982-1990), a także gwardiana (1983-1990) w swej nowej, macierzystej wspólnocie franciszkańskiej w Grambois, niedaleko Aix-en-Provence. Jako ekspert brał on także udział w Kapitułach Generalnych Zakonu w Asyżu (1976 i 2006).

Kontynuując refleksje związane z doświadczeniem Boga i duchowością chrześcijańską, w 1981 roku – jako współredaktor – wydał on książkę „Un chemin d`Évangile. L`esprit franciscain hier et aujourd`hui” (Droga Ewangelii. Duch franciszkański wczoraj i dziś), w oficynie Médiaspaul, Paryż. Następnie, w 1983, o. Thaddée opublikował w Cerf niewielką książeczkę „Suivre Jésus” (Naśladować Jezusa). Powrotem natomiast do franciszkańskich źródeł było nowe łacińsko-francuskie wydanie pism Klary z Asyżu – „Écrits”, które we współredakcji o. Matury, ukazało się w wydawnictwie Cerf w 1985 roku, również we wspomnianej kolekcji. Kulminacją tego okresu, w czasie którego o. Thaddée rozważał zagadnienie doświadczenia Boga i analizował poznanie duchowe, stała się jednak książka wydana w 1988 roku – zarazem chyba najważniejsze jego mistyczne opusculum – „Une absence ardente” (Płonąca nieobecność), opublikowana w paryskim Médiaspaul. Dziełko to stanowi zwięzłe i przejrzyste, acz głębokie wprowadzenie do chrześcijańskiego życia duchowego, przywodząc na myśl brewilokwia klasyków mistyki franciszkańskiej, takich jak św. Bonawentura czy Angelo Clareno. Jest przy tym jednak bardzo współczesne, nowoczesne i napisane językiem przystępnym dla każdego. Duchowym uzupełnieniem tej książki jest tomik wierszy brata Thaddée, zatytułowany „Chants de terre étrangère” (Pieśni z obcej krainy), a zawierający jego poezje zebrane z lat 1944-1983, który ukazał się w 1991 roku w Trois-Rivières, Quebec.

Lata 80. ubiegłego wieku to dla o. Matury również okres intensywnych prac i włączenia się w proces legislacji franciszkańskiej, zwłaszcza w długo oczekiwane odnowienie Konstytucji Generalnych Zakonu, zwieńczone ich ogłoszeniem w 1987 roku. W latach następnych, o. Thaddée nadal jednak pozostał aktywnym członkiem i służącym zawsze dobrą radą ekspertem, w komisjach międzynarodowych Zakonu: ds. Sprawiedliwości i Pokoju (1987-1988), ds. Priorytetu „Serce skierowane do Pana”, a mającej pogłębić i umocnić w nim wymiar kontemplacyjny (1992-1995), czy w grupie opracowującej restytucję i obecność braci mniejszych w krajach postradzieckich (1992-1997). Obok tych zadań i obowiązków w samym Zakonie, o. Matura nie przestawał w różnych okresach czasu prowadzić swojej pracy dydaktyczno-naukowej. Wykładał wtedy m.in. w Centrum Sévres w Paryżu (1981), w Seminarium Diecezjalnym w Awinionie (1982-1990), oraz na Wydziale Teologicznym w Lyonie (1988 i 1995). Przeprowadzał także badania w Instytucie Ekumenicznym Tantur w Jerozolimie (1973-1975 oraz 1993-1994). Od drugiej połowy lat 90. prowadził natomiast wykłady monograficzne w Instytucie Studiów Ekumenicznych ‘San Bernardino’ w Wenecji. W latach 90. częściej też o. Thaddée zaczął odwiedzać Polskę (1992, 1994, 1995, 1997, 1999), choć nadal w kraju pism jego nie wydawano, przez co – poza rzecz jasna kręgiem franciszkańskim – pozostawał tu prawie nieznany. Stracono przez to być może niepowtarzalną okazję, by głos duchowy brata Thaddée natchnął krajan do pogłębienia wymiaru swojej religijności.

Tymczasem we Francji ukazywały się drukiem jego najważniejsze, dotyczące duchowości Franciszka z Asyżu, dzieła teologiczne. Najpierw opublikował on małą książeczkę „«Dieu le Père très saint», contemplé par François” (Najświętszy Bóg Ojciec w kontemplacji św. Franciszka), która ukazała się u Franciszkanów paryskich w 1990 roku. Wkrótce Cerf wydał łącznie pisma Franciszka i Klary z komentarzami o. Matury (1991). Następnie o. Thaddée opublikował wprawdzie objętościowo niewielki, ale duchowo znakomity, cykl swoich dwutygodniowych rekolekcji: „Prier 15 jours avec François d`Assise” (Piętnastodniowa modlitwa ze św. Franciszkiem z Asyżu), wydanych przez Nouvelle Cité w Paryżu, w 1994. Rok później z kolei, w jego współopracowaniu, pojawiło się nowe francuskie wydanie pism wielkiej franciszkańskiej mistyczki – „Le livre d`Angèle de Foligno” (Księga Anieli z Foligno), opublikowane w wydawnictwie Jérôme Millon, w Grenoble. W następnym natomiast roku ukazało się najważniejsze dzieło teologiczne o. Matury – „François d`Assise „auteur spirituel”. Le message de ses écrits” (Franciszek z Asyżu – „autor duchowy”. Przesłanie jego pism), wydane przez Cerf w Paryżu, 1996. Zawiera ono wszechstronną i całościową egzegezę pism tego mistyka, ukazując jego postać w nowym, pełniejszym świetle – odkrywając prawdziwego Franciszka, tj. zrywając zeń woal średniowiecznej mitologii i zniekształcających go naiwnych legend. Następnie, w roku 2000, o. Thaddée opublikował u Franciszkanów paryskich niewielką książkę „François d`Assise, maître de vie spirituelle” (Franciszek z Asyżu – mistrz życia duchowego).

W Polsce edycja „Pism” Franciszka i Klary, wraz z tekstem oryginalnym i we współredakcji o. Matury, ukazała się w 2002 roku (2 wyd. poprawione w 2004). W tymże samym 2002 roku, o. Thaddée opublikował jeszcze we Włoszech niedużą książeczkę pt. „Identità francescana ieri e oggi” (Tożsamość franciszkańska wczoraj i dziś), w oficynie Pazziniego w Verucchio. Wreszcie od roku 1997 trwa w Polsce edycja książek o. Matury – niestety, jak dotąd ma ona jednak wymiar dalece niezadowalający, zarówno z powodu słabości samych dotychczasowych tłumaczeń, jak i nierzetelności edytorskiej w przygotowaniu tych wydań. Tymczasem na świecie poszczególne książki o. Thaddée mają zwykle po kilka tłumaczeń na obce języki, a w sumie przełożone już zostały na tych języków ponad dziesięć.

Trzeba tu jeszcze wspomnieć o licznych podróżach o. Matury oraz głoszonych przezeń na całym świecie konferencjach, referatach, wykładach. Nie sposób wszystkich tych wystąpień zliczyć, ani wymienić. Niemal co roku – a często po kilka razy rocznie – brat Thaddée bierze udział w kongresach, sympozjach, międzynarodowych dniach czy tygodniach duchowości, spotkaniach formacyjnych, a wreszcie w radach plenarnych i kapitułach, nie tylko zresztą swojego Zakonu. Jest on mistrzem duchowym całej szerokiej familii franciszkańskiej, włączając w nią braci konwentualnych i kapucynów. Szerzej, jest on autorem duchowym o uniwersalizmie ogólnochrześcijańskim, a z racji swej wielkiej kultury ekumenicznej i głębokiej wiedzy o innych tradycjach religijnych, myślicielem należącym zarazem do wielu kultur. Nie sposób wyliczyć choćby najważniejszych tematów tych wszystkich wykładów, referatów, konferencji naukowych i duchowych oraz rekolekcji, które wygłosił o. Matura.

Z tematów uniwersalnych referował po wielokroć takie zagadnienia, jak: duchowość ekumeniczna, dialog miłości, pokój, doświadczenie Boga, wymiar kontemplacyjny życia (zwłaszcza chrześcijańskiego), odnowa duchowa współczesnego człowieka, przezwyciężanie największych zagrożeń cywilizacyjnych i wiele innych. Pewna część z tych referatów była na bieżąco publikowana oraz tłumaczona na różne języki. Oprócz tego o. Matura ogłosił drukiem wiele artykułów naukowych, z zakresu praktyki duchowości i na temat historii – także tej współczesnej – swojego Zakonu. W Polsce ukazało się, jak dotąd, tylko około 20 jego referatów, artykułów i wypowiedzi – jak wspomniano jednak, bardzo słabo wydanych. Można też powiedzieć, że brat Thaddée jest ponadto sprawozdawcą przemian dokonanych w Zakonie Franciszkańskim w okresie posoborowym. W dłuższej perspektywie historycznej śledził on obecność polskich Franciszkanów w Kustodii Ziemi Świętej (zob. A. J. Szteinke, T. Matura, Polscy Bracia Mniejsi w służbie Ziemi Świętej 1342-1995, Prowincja Św. Franciszka – OFM, Poznań 1999). W nowym wieku, o. Thaddée odwiedził już Polskę kilka razy (2000, 2001, 2002, 2006). Szkoda, że dotąd nie doczekał się w swej Ojczyźnie wydanej należycie edycji swoich pism.

Jako człowiek, o. Matura pozornie nie przypomina mistyka czy ascety, faktycznie jednak jego spojrzenie duchowe daje się odczuć już po chwili. Mimo wielkiej, coraz rzadziej spotykanej w naszych czasach wiedzy i mądrości, jest on przy tym człowiekiem skromnym i wsłuchanym w innych. O swoich doświadczeniach Boga, własnym poznaniu mistycznym, mówi nie wprost lub milczy. Jako teolog i uczony, o. Thaddée pisze w sposób zwięzły, wyjątkowo jasny i precyzyjny, dobierając tylko „słowa czyste” (por. Ps 12 (11), 7; 18 (17), 31).

Widzi on bowiem przedmiot, o którym pisze. Język jego pism duchowych zdaje się przeto płynąć wprost z samego „serca Ewangelii”. W swej twórczości duchowej o. Matura uczy w jaki sposób możemy i winniśmy połączyć swój wymiar duchowy z działaniem o charakterze praktycznym. „Non guardate a la víta de fóre, ka quella dello spíríto è-miglióre” (Nie oglądajcie się na życie, które płynie na zewnątrz, bo życie z ducha jest lepsze), jak powiedział po umbryjsku św. Franciszek. Gdy bowiem we właściwy sposób docenimy sprawy ducha – wtenczas życie zewnętrzne całe ku nim się ułoży, a tym samym nasze zabiegi praktyczne odnajdą swój ład i sens. Brat Thaddée zyskał nie tylko wprost unikalną, dogłębną znajomość Biblii – którą to księgę przyswoił wręcz sobie na pamięć – ale też dar jeszcze bardziej niezwykły: mistyczne doświadczenie i przekonanie o żywej obecności Boga. Dlatego jest on nie tylko jednym z najlepszych współczesnych teologów, przede wszystkim jest on świadkiem tej Bożej Obecności – duchowym mistrzem naszych czasów.