Komunikacja w Bogu wzorem komunikacji społecznej
Agnieszka Burda
W chrześcijańskim spojrzeniu na media Trójca Święta jest najdoskonalszym wzorem dla komunikacji społecznej. Jest Ona źródłem, z którego płynie prawo do komunikacji dla wszystkich. W niej biorą swój początek wszystkie sposoby komunikowania.
Człowiek, będąc niepowtarzalną i pojedynczą osobą, skazany jest na samotność. W Bogu zaś są Trzy Osoby, będące w relacjach do siebie i jednocześnie wykluczające osobową alienację. Komunikacja umożliwia dotarcie do człowieka, przerywając jego samotność i izolację. Możliwość wypowiadania się i wyrażania siebie jest potrzebą tkwiącą w każdym człowieku. Bóg w swojej wielkiej miłości włączył go we wspólnotę z Sobą, by już nigdy nie doświadczał on bólu samotności. Pełnia tej jedności zrealizuje się w życiu przyszłym, choć już teraz człowiek ma możliwość obcowania z Bogiem przez modlitwę, dającą przedsmak tej wzajemnej komunii. Trójca Święta, będąc obrazem wspólnoty opartej na wzajemnej komunikacji, daje wzór dla ludzkiej wymiany komunikacyjnej. W Bogu wspólnota Osób jest połączona z sobą ściślejszymi więzami niż we wspólnocie ludzkiej, jest komunią.
Kościół w społeczeństwie medialnym
Środki społecznego komunikowania osiągnęły wyjątkowe znaczenie w obecnych czasach. Stały się instytucją jednoczącą i informującą ludzi, a co najważniejsze przyjęły one rolę formacyjną. Kościół, mimo że sam jeszcze szuka kształtu swojej obecności we współczesnej epoce medialnej, docenia te wielkie możliwości pozytywnego oddziaływania środków społecznego przekazu. Stara się wykorzystać tę drogę, by dotrzeć przez nią do współczesnego człowieka, proponując mu formację duchową. Jan Paweł II dostrzegł znaczenie mediów i ukazał ich wpływ na rozwój społeczny. W encyklice Redemptoris missio napisał, że już nie wystarcza samo posługiwanie się środkami społecznego przekazu w ewangelizacji. Konieczne staje się włączenie samego orędzia i nauczania Kościoła w odrębną kulturę, jaką stworzyły nowoczesne media. Dlatego ważna jest refleksja Kościoła nad jego obecnością i rolą w świecie, w środkach masowego przekazu. Kościół za wzór komunikowania stawia Chrystusa, który dla chrześcijan jest przykładem dobrego i owocnego porozumienia. Chrystus ukazał definicję komunikowania, służąc i dając siebie z miłością innym. Komunikacja tworzy więzi między ludźmi i zbliża ich między sobą. Temu właśnie mają służyć media. Chrystus docierał skutecznie do ludzi, trafiał do ich serc. Jego słowo niosło z sobą moc. On przekazywał prawdę i głosił ją całą swoją Osobą. Komunikowanie to utożsamianie się z tym, co się mówi, i podpisywanie się pod tym całym sobą. Jeżeli jest się czegoś pewnym, to i jest się gotowym w każdej chwili oddać za to życie.
Teologia komunikacji
Człowiek został stworzony do relacji. Komunikacja kształtuje człowieka, przyczynia się do jego wzrostu nie tylko intelektualnego, osobowościowego, ale także duchowego. Komunikowanie to rzeczywistość duchowa, będąca sama w sobie wartością. Jednak duchowe znaczenie ludzkiej egzystencji jest często niedoceniane. Środki społecznego przekazu pokazują różne drogi życia, proponują wiele wzorców postępowania. Tymczasem dzisiejszy człowiek, któremu często brakuje mocnego fundamentu opartego na moralności i wartościach, bywa zagubiony w tej mnogości dróg. Stąd tak wielka rola mediów w poszukiwaniu właściwego kierunku i tak wielkie znaczenie etyki zawodowej, jaką powinni kierować się dziennikarze. Media stanowią wyraz i odzwierciedlenie religijnej komunikacji człowieka z Bogiem i z drugim człowiekiem. W teologicznym ujęciu komunikacja międzyludzka zawiera w sobie miłość Boga, która w swojej istocie jest doskonałą komunikacją. Kościół traktuje społeczny przekaz jako doskonałe narzędzie ewangelizacji. Włącza więc media w swoją misję, nadając im szczególne znaczenie. Człowiek ma centralne miejsce w procesie komunikowania i jemu mają służyć media. Poprzez wcielenie Bóg przyjął ludzką naturę, zaakceptował ją z tym wszystkim, co ona niesie. Karl Rahner SJ, niemiecki teolog, nazywa ten fakt samokomunikowaniem się Boga. Teologia komunikacji staje się więc refleksją nad komunikowaniem się samego Boga z człowiekiem za pośrednictwem Syna Bożego.
Służba bliźniemu – źródłem międzyludzkiej komunikacji i jedności
Bóg włącza ludzkość w swoje trójjedyne życie. Dzięki tej łasce człowiek jest zdolny do komunikacji, w której jest możliwa zgoda i jedność. Komunia z Bogiem dokonuje się zawsze w Jezusie Chrystusie. W Nim Bóg komunikuje się z człowiekiem. Objawia mu swoją miłość do niego i odkrywa przed nim swoją istotę. Objawienie staje się najdoskonalszą komunikacją Boga, w której – jak mówił Jan Paweł II – Bóg powiedział człowiekowi wszystko. Bez interwencji Boga nie jest możliwe nawiązanie autentycznej komunikacji między społeczeństwami. To Bóg daje jedność, niezależnie czy człowiek jest tego świadomy, czy nie. Stając się bratem Syna Bożego, człowiek uczy się być bratem tych, z którymi żyje i z którymi się kontaktuje, także przez środki społecznego przekazu. Człowiek ma poczucie spełnienia, kiedy sam staje się darem, służąc innym swoją osobą i swoim czasem. Wzajemna pomoc, dawanie z miłością są przykładem wzajemnych odniesień, jakie istnieją w Trójcy Świętej. Człowiek jest powołany do dawania i brania we wspólnocie. Stąd wynika służebny charakter mediów. Jego podstawą jest kierowanie się zasadami życia społecznego, respektowanie prawa i szanowanie godności każdej osoby. Postępowanie oparte na wartościach i etyce przyczynia się do budowania wzajemnej jedności. Podobnie jak w Trójcy Świętej, tak i w relacjach między ludźmi, ukierunkowanie na siebie (z intencją zrozumienia i przyjęcia prawdy o innym sposobie myślenia) zakłada dobrą komunikację. Jest więc możliwe nawiązanie kontaktu i osiągnięcie porozumienia mimo różnic.
Tajemnica komunii Osób w Bogu a praktyka życia publicznego teologia
Zjednoczenie Syna z Ojcem, z którym pozostał w jedności podczas swego uniżenia, jest komunią osób. Zgłębianie tej tajemnicy ma się przekładać na konkret życia, prowadząc do porozumienia społecznego i do coraz pełniejszego zrozumienia siebie samego. Występuje głęboka zależność między rozumieniem istoty Boga, a rozumieniem człowieka i jego podmiotowej roli w komunikacji medialnej. Szanowanie tej podmiotowości będzie też zapobiegać manipulacji, wykorzystywaniu słabych stron odbiorcy, wynikających z niewiedzy czy naiwności. Będzie zapobiegać konkurencji, która nie zważa na zasady moralne. Trójca Święta jest dla chrześcijan wzorem życia wspólnotowo-społecznego. Istnieje więc ścisła zależność między obrazem Boga a obrazem człowieka oraz między obrazem Boga a modelem funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Przeciwieństwem trynitarności Boga jest unitarność (monada pozbawiona wewnętrznego zróżnicowania). Takie unitarne widzenie Boga ma swoje konsekwencje społeczne. Według chrześcijan, gdy człowieka nie ujmuje się w kategoriach trynitarno-wspólnotowych, lecz unitarno-podmiotowych, kończy się to zawsze walką i uwikłaniem w wieczne konflikty i nieustające konkurencje wielu monad, z których każda chce być w centrum. Orientacja trynitarna ukazuje coś zupełnie innego. Byt osobowy nie jest samotnym ego. Do jego istoty należy relacja do drugiego i wspólnota z nim. Trójca Święta ukazuje się jako model życia wspólnotowego dla każdej społeczności, gdzie panuje wymiana, solidarna współpraca, szacunek dla odrębności i równowaga między dobrem jednostkowym a wspólnym. Społeczność wtedy przestaje być zwykłym zsumowaniem jednostek; rzeczywistością istniejącą ponad czy poza jednostkami. Komunia z Bogiem uczy i prowadzi do jedności z innymi. Dzięki temu zjednoczeniu możliwe jest tworzenie wspólnych dzieł.
Ewangelizacja w mediach
Kościół, decydując się na głoszenie swojej doktryny przez środki przekazu, będzie stawać przed zadaniem stworzenia odpowiedniego programu duszpasterskiego, zawierającego całościową wizję swego działania. Zawsze jednak ze świadomością ograniczeń i problemów, z jakimi musi się zmagać. Ze strony Kościoła potrzeba dobrego i kompetentnego przygotowywania do mówienia o sprawach wiary, by media mogły być środkiem wiernie przekazującym jego naukę. W ten sposób możliwa będzie owocna ewangelizacja. Nakaz głoszenia zbawienia w Chrystusie wskazuje Kościołowi otwartość na ziemskie i widzialne środki, których mógłby używać do swojej misji. Tylko coraz większe zaangażowanie Kościoła i ludzi świeckich w przekazywanie treści religijnych, przyczyni się do poszerzenia dzieła ewangelizacji i sprawi, że religia nie utraci swojej kulturotwórczej roli.
Agnieszka Burda – absolwentka Papieskiego Wydziału Teologicznego “Bobolanum” w Warszawie, Instytutu Międzynarodowego “Lumen Vitae” w Brukseli oraz Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Jest rzecznikiem prasowym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
