Duchowość człowieka – co to takiego?
Agata Niedźwiecka
We współczesnym świecie, mimo postępujących procesów laicyzacji można zaobserwować powszechną potrzebę duchowości. Przejawia się to m.in. poprzez wzrost zainteresowania dla wszystkiego, co wykracza poza materialnie i zmysłowo uchwytną rzeczywistość.
Słowo „duchowość” w ostatnich czasach stało się niezwykle modne. Wielu ludzi wiąże duchowość przede wszystkim z praktyką religijną, a pojęcie duchowości na co dzień łączy z obrazem mnicha lub mniszki, zatopionych w modlitwie czy kontemplacji. Przekonujemy się o tym, pytając różne osoby o skojarzenia związane z duchowością. Najpierw pojawiają się odniesienie do wiary i religii. Dopiero później krąg skojarzeń znacznie się rozszerza i zaczyna obejmować sferę zjawisk dostępnych każdemu człowiekowi. Wielu ludzi odkrywało w ten sposób nowe obszary i znaczenia duchowości, budząc w sobie nadzieję, że mogą w niej uczestniczyć. Duchowość jest sferą trudną do ogarnięcia i wszelkie próby określenia jej są z konieczności fragmentaryczne.
Można jedynie dokonywać kolejnych przybliżeń Dużo wiemy o najwyższych formach duchowości – doświadczeniach mistyków i świętych, nauczaniu wielkich mistrzów, czyli o tym, co jest rezultatem odbytej długiej drogi duchowej. Jednak tak mało jest informacji o tym, kiedy i jak się ta droga zaczyna, w jakim stopniu jest dostępna zwykłemu człowiekowi, co możemy zrobić, żeby osiągnąć dobra duchowe: poczucie szczęścia, harmonię wewnętrzną, jasność widzenia.
Wielu ludzi w dzisiejszych czasach szuka duchowości poza Kościołem. W ich mniemaniu Kościół sprawuje tylko rytuały i rozporządza wyłącznie dogmatyczną i kulturową spuścizną.
Zatem ci ludzie nie oczekują od niego żadnej pomocy w radzeniu sobie z codziennością, choć biorą udział w innych rytuałach „duchowych” kręgów. Trzeba, aby ukazywać ludziom bogactwo chrześcijańskiej tradycji w taki sposób, aby czuli się zrozumiani w swoim duchowym poszukiwaniu. Każda prawdziwa duchowość pragnie się wyrażać i oddziaływać na innych i może stać się błogosławieństwem dla człowieka poszukującego jej, bo niesie ze sobą zapał do życia w miłości.
Terminy spiritual (duchowy) i spirituality (duchowość) są pochodzenia łacińskiego. Łacińskie słowo spirare znaczy „oddychać”, zaś pokrewny mu przymiotnik spiritualis oznacza tyle co „związany z oddychaniem lub powietrzem”. Dostrzegamy od razu, że ta grupa wyrazów wiąże się z życiem, bowiem istoty ludzkie żyją tylko dzięki temu, ze oddychają.
Do jedenastego wieku duchowość rozumiano jako uwznioślenie umysłu i woli w poszukiwaniu więzi z Bogiem. Scholastycy rozumieli duchowość jako niematerialność duszy ludzkiej.
W późniejszych wiekach, w wyniku potępienia przez Kościół błędnej doktryny, słowo i jego znaczenie zupełnie zanikło. Pojawiło się z powrotem na przełomie XIX i XX wieku. O duchowości mówią dokumenty Soboru Watykańskiego II i Katechizm Kościoła Katolickiego oraz nauczanie papieża Jana Pawła II.
Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza, że w historii Kościoła rozwinęły się różne duchowości a sama duchowość wiąże się z osobistym charyzmatem świadków Bożej miłości i przejawia się w liturgii, teologii, kulturze i modlitwie. Punktem wyjścia duchowości jest rozmyślanie oraz szukanie odpowiedzi na pytania typu: „dlaczego?” i „jak?” życia ludzkiego i chrześcijańskiego.
W znaczeniu ogólnym duchowość to właściwa tylko człowiekowi, jako istocie rozumnej i wolnej, zdolność do przekraczania siebie i wychodzenia do Transcendencji. Wskazuje ona na jedną ze specyficznych właściwości natury ludzkiej odróżniającej ją od świata zwierząt. Odwołuje się ona do immanencji ludzkiego bytu i wyraża się w wartościach ogólnoludzkich.
Najbardziej wyrażają duchowość akty religijno-kultyczne, ale także: praca, myśl, symbole, mowa, sztuka, zabawa, kultura, nauka itp. Każdy człowiek ma swoje życie wewnętrzne, które rzutuje na jego życie zewnętrzne. O duchowości można mówić, gdy życie wewnętrzne człowieka znajduje odniesienie do rzeczywistości pozazmysłowej, angażując w sposób szczególny osobowy wymiar człowieka. Kiedy osoba doświadcza świadomego dążenia do integrowania swojego życia poprzez przekraczanie samego siebie ku temu, co postrzega się jako absolutną wartość a nie w kategoriach izolacji i zaabsorbowania samym sobą, następuje budowanie duchowości człowieka.
Niemowlęta i małe dzieci skłonne są zakładać, że cały świat kręci się wokół nich i ich potrzeby należy zaspokajać w pierwszej kolejności. Dorastanie obejmuje w dużej mierze przekraczanie egocentrycznego pojmowania własnej osoby i swojego miejsca w świecie. Jeśli to dorastanie ukierunkowane jest nie tylko na lepsze funkcjonowanie w rodzinie i społeczeństwie, ale też na wartości ostateczne to wtedy możemy mówić o doświadczeniu duchowym lub duchowości.
Ponieważ „ostateczna wartość” nie musi być postrzegana jako osobowy Bóg, tak jak w przypadku chrześcijaństwa, hinduizmu, judaizmu i innych religii teistycznych to można mówić też o duchowości buddyjskiej lub taoistycznej.
W tradycjach tych, bowiem ostateczne wartości -Budda, nirwana, Tao, mają transcendentny charakter. W sytuacji, gdzie ludzie nie mają świadomości obecności Boga osobowego w ich życiu, mogą wówczas postrzegać obecność pewnych cech boskich, których doświadczają w swoim życiu, takich jak: wszechmoc, wieczność, zawsze obecny, świętość i czynią to bez wyraźnej akceptacji wiary w osobowego Boga. Mamy wtedy do czynienia z sytuacją, kiedy duchowość ma jedynie pośrednie odniesienie do sfery sacrum. Pewne formy ludzkiego doświadczenia można określić jako „duchowość świecka”, gdyż duchowy wymiar życia może być postrzegany jako ucieleśnione zadanie urzeczywistniania swojego prawdziwego «ja» w kontekście rzeczywistości rozumianej jako kosmiczna całość.
Człowiek poszukuje wtedy optymalnego związku pomiędzy tym, czym się naprawdę jest, i wszystkim, co istnieje, a zwłaszcza z każdą żywą istotą na ziemi. Choć niektórzy ludzie nie potrafią uwierzyć w istnienie osobowego Boga, cieszy ich poczucie łączności z innymi żywymi istotami. Świadomość posiadania wspólnego przodka ze wszystkimi formami i ciągłość życia jest dla niech źródłem głębi, piękna, złożoności; stanowi sens i ostateczną wartość. W związku z tym możemy wyróżnić personalny i apersonalny typ religijności.
W przypadku relacji apersonalnych Bóg definiowany jest jako kosmiczna całość, moc, siła, energia czy mądrość. Wtedy zachodzi typ relacji przedmiotowych i ma charakter monologowy, jednostronny, pośredni i nie zaktualizowany.
Najczęściej jednak duchowość ma charakter religijny. Absolutną wartością,
ku której kieruje się osoba ludzka jest Bóg. Szczególną formą duchowości religijnej jest duchowość chrześcijańska, w której to następuje odniesienie całego życia wewnętrznego do Osoby Jezusa Chrystusa. W tym kontekście duchowością nazywane są zarówno praktyki życia duchowego jak i teoria o życiu duchowym – teologia duchowości.
Bibliografia:
M. Chmielewski, Vademecum duchowości katolickiej, Lublin 2004
J. A. Wiseman, Historia duchowości chrześcijańskiej, Kraków 2009,
A. Grun, Recepta na udane życie. O duchowości na co dzień., Częstochowa 2008
M. Jarosz, Pojęcie duchowości w psychologii, [w:] Studia z Psychologii w KUL, t.16, red. O. Gorbaniuk, B. Kostrubiec-Wojtachnio, D. Musiał, M. Wiechetek, Lublin 2010
Agata Niedźwiecka jest z wykształcenia teologiem. Obecnie nadal studiuje teologię na studiach doktoranckich UKSW. Pasjonuje się psychologią. Bardzo leży jej na sercu rozwój człowieka i nawiązywanie dobrych relacji między ludźmi. Myśli, że to dojrzałość człowieka oparta na rozwoju duchowym, a przy tym jego dążenie do dzielenia się sobą z drugim człowiekiem i Bogiem może mu zapewnić szczęście.
Warto też przeczytać inne teksty tej autorki:
– Zagrożenia sfery duchowej
– Kryzys współczesnego człowieka
– Życie duchowe – pomoc czy przeszkoda w codziennym funkcjonowaniu człowieka?
– Etapy rozwoju duchowego
– Kryteria dojrzałej duchowości
– Doświadczenie duchowe
– Duchowość a religijność
– Rola duchowości w życiu człowieka
