Publicystyka

Zapomniane święcenia: diakonisy wczesnego Kościoła

Spread the love

Zapomniane święcenia: diakonisy wczesnego Kościoła

Alicja Baranowska

Niedawno Kościół katolicki uroczyście obchodził zamknięcie Roku Kapłańskiego. Niestety, w trakcie tych obchodów pominięto pamięć kobiet, które – choć niepełniące funkcji prezbitera – były we wczesnym Kościele wyświęcane na funkcję diakona w niemal identycznym obrzędzie, przy użyciu którego dokonywano ordynacji mężczyzn na diakonów. Zatem niezależnie od tego, czy diakonat jest przynależny do stanu kapłańskiego, czy też nie, nie da się zaprzeczyć, że starożytne chrześcijanki przyjmowały święcenia.

Diakonisy biblijne

Pierwsza wzmianka o kobiecie-diakonisie pojawia się już w Listach Apostolskich. Na początku szesnastego rozdziału Listu św. Pawła do Rzymian znajdujemy takie oto słowa: „Polecam wam Febę, naszą siostrę, diakonisę Kościoła w Kenchrach.” (Rz 16,1). W innych listach św. Pawła odnajdujemy ślad innych kobiet nauczających w rodzącym się Kościele. W liście do Tymoteusza (Tm 3,8-12) czytamy zalecenia dotyczącego diakonów, także tych płci żeńskiej: „Diakonami tak samo winni być ludzie godni, w mowie nieobłudni, nie nadużywający wina, niechciwi brudnego zysku, [lecz] utrzymujący tajemnicę wiary w czystym sumieniu. I oni niech będą najpierw poddawani próbie, i dopiero wtedy niech spełniają posługę, jeśli są bez zarzutu. Kobiety również – czyste, nieskłonne do oczerniania, trzeźwe, wierne we wszystkim. Diakoni niech będą mężami jednej żony, rządzący dobrze dziećmi i własnymi domami. Ci bowiem, skoro dobrze spełnili czynności diakońskie, zdobywają sobie zaszczytny stopień i ufną śmiałość w wierze, która jest w Chrystusie Jezusie.” Jean Daniélou, autor książki „The Ministry of Women in the Early Church” (Posługa kobiet we wczesnym Kościele) zwraca uwagę na fakt, że o ile termin „diakon” użyty jest w sensie technicznym, to wspomniane kobiet z pewnością nie są wspomniane jako żony diakonów, ale jako diakonisy (nawet jeżeli to słowo nie pada w tekście).

Jednakże przez długi czas terminologia nie była precyzyjna. Pierwsze próby uściślenia jej i rozróżnienia posługi diakonis od posługujących wdów podjęto w III w. n.e. Ślady tego odnajdujemy w Didascalia Apostolorum, zbiorze praw kościelnych pochodzącym z północnej Syrii. Z dokumentów, dość krytycznie odnoszących się do kobiet, wynika, że kobiety a zwłaszcza wdowy, nie powinny nauczać, zwłaszcza jeśli chodzi o obcych (powinny ograniczać się do zacisza domowego). Jednocześnie rozdział 16 Didascalii zaleca biskupowi wybranie i wyznaczenie na diakonów: mężczyzn do wykonywania większości wymaganych posług, ale także kobiet dla posługi kobietom. Dokument podkreśla fakt, że misja kobiet jest niezbędna, gdyż nie wszędzie można posłać diakona-mężczyzną, a wówczas jedyną opcją jest wyznaczenie diakonisy-kobiety. W szczególności podkreślany jest udział diakonis w obrzędzie chrztu kobiet, kiedy praktykowane było zanurzanie w wodzie a następnie namaszczenie ciała świętymi olejami. Diakonisy miały również nauczać konwertytki żyjące w środowiskach pogańskich. Diakoni obojga płci mieli zajmować się działalnością charytatywną i opieką nad chorymi oraz blisko współpracować z biskupem.

Obrzędy święceń

Do czasów nam współczesnych zachowały się źródła opisujące ryty wyświęcania diakonis. Jednym z nich są Konstytucje Apostolskie z okresu ok. 500 r. n.e., w których można odnaleźć zapis obrzędu święceń w wersji męskiej i żeńskiej : Choć obrzędy nie są identyczne, w obu przypadkach wyświęcenie odbywa się poprzez nałożenie przez biskupa rąk na kandydata/kandydatkę do stanu diakonatu w obecności prezbiterów i diakonów (diakonis), również w obu przypadkach biskup prosi o napełnienie Duchem Świętym wyświęcanej osoby.
Podobne zapisy można znaleźć także w licznych średniowiecznych rękopisach dotyczących w szczególności obrządków wschodnich jeszcze niepodzielonego schizmą Kościoła. Przykładowo w pochodzącym z Biblioteki Watykańskiej rękopisie napisanym przed 1100 r. znajdujemy porządek święceń diakonatu w obrządku grecko-bizantyjskim. Warto zauważyć, że dla określenia świeceń mężczyzn i kobiet używano tego samego greckiego słowa cheirotonia.

Porządek święceń (cheirotonia) diakonów, których wiek określono na 25 lat.

Modlitwa przy święceń (cheirotonia) diakonis.

Tabelka do pobrania w pdf

Jak wynika z powyższego opisu, ryty wyświęcania kobiet i mężczyzn na diakonów były bardzo podobne, co podkreśla ich równoważność. Istniejące różnice najprawdopodobniej wynikały z ówczesnych realiów społecznych i kulturowych, jednak charakter święceń pozostawał ten sam.

Diakonisy w historii Kościoła

Badania historyczne pozwoliły ustalić imiona ponad setki starożytnych i wczesnośredniowiecznych diakonis, wyświęcanych głównie w Kościołach obrządku wschodniego. Najbardziej z nich znana jest wspomniana już diakonisa Feba, której wspomnienie Kościół katolicki obchodzi 3 września. Wśród świętych diakonis znajdujemy jeszcze np. św. Apolonię, męczennicę z Aleksandrii, patronkę Paryża i Francji św. Genowefę, św. Justynę z Padwy (opisywaną przez średniowieczne legendy jako „uczennicę św. Piotra”) czy też św. Melanię.

O kobietach diakonkach szczególnie silnie świadczą napisy na płytach nagrobnych . Oto niektóre przykłady inskrypcji:

Sofia z Jerozolimy: Tu leży służebnica i dziewica Chrystusa, diakon i druga Feba, która odeszła w pokoju dnia 21 marca (…)

Teodora z Galii: Tu spoczywa w pokoju i dobrym wspomnieniu Teodora diakonisa, która żyła około 48 lat i zmarła dnia 22 lipca 539 r.

Atanazja, Delfy, Grecja: Wielce oddana diakonisa Atanazja, ustanowiona diakonisą przez jego świątobliwość biskupa Pantamianosa po tym jak żyła bez zarzutu. Wniósł on ten nagrobek w miejscu, gdzie spoczywa jej uhonorowane ciało.(…)

Kościół Zachodni a święcenia kobiet

O ile chrześcijański Wschód traktował wyświęcanie kobiet na diakonisy jako coś oczywistego, Zachód patrzył na to z podejrzliwością. Sprzeciwiał się temu już Synod w Nimes w roku 396, którzy uważał takie święcenia za „niegodne”. Wydaje się nieprzypadkowy fakt, że takie stwierdzenie padło zaledwie w cztery lata po podniesieniu chrześcijaństwa do rangi religii państwowej w Cesarstwie Rzymskim (392 r.) Postanowienie to nie miało najwyraźniej większego wpływu na praktykę Kościoła, skoro w 45 lat później odbywający się w Orange (Francja) kolejny synod podkreślał, że „diakonisy nie powinny być wyświęcane w żadnym wypadku. Jeśli są już jakieś, niech pochylą głowy podczas błogosławieństwa dawanego ludowi”. Kolejne synody, nawet te późniejsze o ponad sto lat, nadal usiłowały zlikwidować święcenia diakonatu kobiet– kobiety były bowiem uważane za pełne słabości a więc niegodne.

Wobec takiego stanowiska synodów diakonisy stopniowo znikały z życia religijnego Zachodu. Nie zniknęły one jednak zupełnie , o czym świadczy rzymska księga liturgiczna z VIII w. (Sacramentarium Gregorianum) zawierającę formuły używane przy wyświęcaniu diakonis, różniące się od święceń diakonów-mężczyzn jedynie formami żeńskimi. Ostatnie wzmianki o diakonisach chrześcijańskiego Zachodu pochodzą z XI wieku.

Diakonisy Kościoła łacińskiego były rekrutowane głównie spośród żyjących w czystości wdów lub dziewic, co jednak nie oznacza, że ich rola była czysto honorowa. Przeciwnie, to im powierzano przygotowanie katechumenek do przyjęcia sakramentu chrztu i cieszyły się ogromnym szacunkiem oraz odgrywały ważną rolę we wspólnocie. Żyjąc życiem świeckim, spełniały posługi kościelne. Nie były zatem zepchnięte do życia monastycznego, trudno je porównywać do zakonnic. Niestety, w końcu przeważyła wizja kobiet jako istot słabych i ulegających pokusie, co spowodowało presję na zamknięcie ich w klasztorach i zaprzestanie wyświęcania diakonis.

Obecnie funkcja diakonatu kobiet nie istnieje ani w Kościele katolickim ani w prawosławnym, natomiast została przywrócona w części Kościołów protestanckich i starokatolickich.

Przypisy:

1. Jean Daniélou, The Ministry of Women in the Early Church, Faith Press, Leighton Buzzard 1974, s. 14.
2. Pełny zapis obrzędów dostępny w języku angielskim pod adresem: http://www.womenpriests.org/deacons/deac_con.asp
3. Zob. http://www.womenpriests.org/deacons/deac_gr3.asp
5. Reprodukcje inskrypcji nagrobnych można znaleźć na stronie: http://www.womenpriests.org/deacons/deac_rec.asp

Alicja Baranowska

W czasie pisania tekstu korzystałam materiałów opublikowanych w serwisie
Womenpriests.org

 

Skomentuj

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*

code