PRZYBORNIK ETYKA
JULIAN BAGGINI, PETER S. FOSL
Kompendium pojęć i metod etycznych
Tytuł oryginału: The Ethics’s Toolkit
przełożyła Dorota Chabrajska
Kupuj książki Wydawnictwa PAX
Dlaczego tak często nie powinniśmy robić tego, na co mamy ochotę? Czy w kwestiach moralnych można się pomylić? Skąd się biorą wartości? Jak pogodzić wewnętrzny głos sumienia z wymaganiami społeczeństwa? Po co nam prawa? Na te i wiele innych pytań pomoże nam odpowiedzieć Przybornik etyka – znakomite kompendium dla wszystkich zainteresowanych szeroko rozumianą problematyką moralną.
Autorzy w przystępnym, potoczystym, niekiedy wręcz żartobliwym stylu przybliżają fundamentalne pojęcia, metody i koncepcje funkcjonujące w etyce.
W Przyborniku znajdziemy wszelkiego rodzaju „narzędzia etyczne” – idee, definicje, przykłady, argumentacje itd. – bez których niepodobna poważnie i kompetentnie zastanawiać się nad tym, co moralne, a co niemoralne. Ważną zaletą książki jest hasłowy układ zagadnień, dzięki któremu może ona służyć także jako leksykon. Uzupełnieniem tej publikacji jest Przybornik filozofa. Kompendium pojęć i metod filozoficznych (Instytut Wydawniczy Pax, 2010).
Julian Baggini
– brytyjski filozof i publicysta, autor popularnych książek o tematyce filozoficznej, współzałożyciel i redaktor „The Philosopher’s Magazine”. Prowadzi własną stronę internetową pod adresem http://julianbaggini.blogspot.com/.
Peter S. Fosl
– profesor filozofii w Transylvania University (Kentucky, USA), autor wielu artykułów i współautor kilku książek, laureat nagród dla wybitnych wykładowców. Prowadzi własną stronę internetową pod adresem http://www.peterfosl.us/Peter_S._Fosl/Home.html.
Fragment ” PRZYBORNIK ETYKA”
Przedmowa
Jak powinno się myśleć o etyce? To zwodniczo proste pytanie. Z pewnością należy myśleć dobrze, jasno, precyzyjnie i – jeżeli to w etyce możliwe – myśleć słusznie. Ale właściwie jak się do tego zabrać?
Jeden ze sposobów rozstrzygnięcia tej kwestii polega na tym, że budujemy ogólną teorię, aby określić prawdziwą naturę etyki, ustalić znaczenie terminów etycznych, sformułować fundamentalne zasady moralne oraz ustalić ich hierarchię; krótko mówiąc, próbujemy opracować teorię, która w znacznej mierze odpowiadałaby na wszelkie teoretyczne pytania, jakie można by postawić.
Następnie musimy również wytłumaczyć, dlaczego nasza ogólna teoria przewyższa wszystkie pozostałe, i odeprzeć zarzuty, które z pewnością wysuną krytycy. Skoro zaś uda nam się teorię zbudować i obronić, powinniśmy zastosować ją do konkretnych, życiowych problemów moralnych i pokazać, jak służy ona rozwiązywaniu sporów i udzielaniu odpowiedzi na pytania o to, co należy czynić w rozmaitych okolicznościach.
Podejście to jest problematyczne, ponieważ w toku ponaddwutysiącletnich dziejów filozofii moralnej osiągnięto znikome porozumienie co do fundamentalnej natury etyki, hierarchii zasad moralnych oraz trybu ich stosowania w rzeczywistym świecie; co gorsza, niektórzy poważni myśliciele wręcz odrzucili pogląd, iż tego rodzaju porozumienie w ogóle można osiągnąć. Tymczasem świat toczy się swoim torem, popadając w głębokie konflikty moralne. Dzisiaj szczególnie wyraźnie daje o sobie znać potrzeba wnikliwego i skutecznego namysłu nad moralnością. Toteż pomimo ograniczeń cechujących etykę nie wolno rozumowań moralnych ani odkładać do czasu osiągnięcia porozumienia, ani zaniechać.
Nawet amoraliści muszą mieć jasność co do tego, z czego rezygnują. To, że dotychczas nie osiągnięto teoretycznego porozumienia w sprawach moralnych, nie znaczy, że jest ono nieosiągalne. Może istnieje inna metoda, inny sposób myślenia o moralności, który dałby nam intelektualną siłę do podjęcia sporów moralnych zaprzątających współczesny świat, a zarazem nie wymagałby sformułowania jednoznacznej, ogólnej teorii moralności.
Można próbować stworzyć jedną wyczerpującą teorię etyczną, która by odpowiadała na wszystkie moralnie doniosłe pytania i wytrzymywała wszelką konkurencję; można też – zamiast albo oprócz tego – opanować biegle lub przynajmniej sprawnie chociaż niektóre teorie, pojęcia i zasady etyczne opracowane w ciągu wieków w filozofii moralności oraz przeanalizować zgłaszaną wobec nich krytykę. Przybornik etyka ma w tym zadaniu wspierać każdego, kto zajmuje się refleksją nad moralnością i badaniami w tej dziedzinie.
Zestawiając idee zaczerpnięte od różnych myślicieli i z różnych teorii, chcemy Czytelnikom powiedzieć o etyce coś, co łatwo ulega zagubieniu w wirze trwającej rywalizacji między teoriami etycznymi. Mamy nadzieję pokazać, że wiele pojęć i poglądów zebranych pod nagłówkiem teorii etycznych znajduje szersze i bardziej różnorodne zastosowanie, niż się niejednokrotnie wydaje. We współczesnych dyskusjach o moralności rozbrzmiewa wiele głosów, które na wiele sposobów odnoszą się do wielu zagadnień. Aby te głosy usłyszeć i właściwie na nie odpowiedzieć, musimy dysponować licznymi narzędziami: nie jest to kwestia jednego głosu ani jednego narzędzia.
Ktokolwiek chce rozważać i dyskutować najważniejsze kwestie moralne absorbujące dzisiaj ludzi, ten musi umieć korzystać nie z jednej starannie opracowanej teorii, lecz z bogatego i zróżnicowanego dorobku filozofii moralnej minionych dwóch i pół tysiąca lat. Kompetentni myśliciele po prostu muszą dysponować zaopatrzonym obficie „przybornikiem” zawierającym zestaw intelektualnych narzędzi do uważnego, precyzyjnego i subtelnego myślenia o moralności.
Dostarczając takie kompendium, mamy również nadzieję rozbudzić w Czytelnikach głębsze poczucie tego, jak można stosować rozmaite pojęcia i metody po to, aby w sprawach moralnych ludzie nie tylko poprawniej i skuteczniej myśleli, lecz także działali. Wiele problemów, którymi istoty ludzkie muszą się zajmować, ma charakter po części konceptualny i filozoficzny. Ich rozwiązanie wymaga sprawniejszego myślenia. Żeby uczynić świat lepszym, potrzebne są nie tylko lekarstwa i maszyny, lecz także – wbrew zarzutom, które często wytacza się przeciwko filozofii – jasne myślenie i rzetelna refleksja nad
sprawami moralnymi.
Sądzimy, że zachodzi powiązanie między tym, co starożytni Grecy nazywali „znajomością rzeczy” („wiedzieć co” – poznanie teoretyczne), a tym, co określali jako „znajomość czynu” („wiedzieć jak” – poznanie praktyczne).
Przybornik etyka został konsekwentnie osadzony w pluralistycznej koncepcji etyki. Daje on zatem wyraz przekonaniu, że na przykład idee utylitarystyczne mają znaczenie i wartość nie tylko dla utylitarystów, lecz dla każdego, kto chce się zajmować refleksją moralną. Ta wizja etyki nie zakłada jednak, że opisane w książce narzędzia można swobodnie wybierać i stosować w dowolnych przypadkach. Jedne środki lepiej nadają się do pewnych celów, inne zaś do innych. To nie znaczy, że zgromadzonych tutaj narzędzi można lub należy używać tylko w jeden sposób; niektórzy przecież sprawnie posługują się śrubokrętem w sytuacjach, w których innym wystarcza młotek.
Bardziej zaawansowani myśliciele mogą korzystać z niektórych narzędzi w sposób niedostępny początkującym; wszyscy zaś, bez względu na swoje umiejętności, będą jednych przyborów używać częściej, a innych tylko sporadycznie.
Podobnie jest wiele sposobów zapoznawania się z tym tekstem. Można go przeczytać w całości, strona po stronie, jako kurs rozumowania etycznego. W części pierwszej rozpoczynamy od pytania o podstawy etyki. W części drugiej rozpatrujemy najważniejsze nurty myślowe ukształtowane w etyce. Część trzecia to opis głównych pojęć używanych w dyskursie etycznym. Część czwarta zawiera przegląd sposobów, w jakie można poddawać krytyce teorie i sądy etyczne. Wreszcie w części piątej badamy granice rozumowań moralnych.
Tego typu sekwencyjna lektura nie jest jednak jedynym sposobem korzystania z Przybornika etyka. Można posługiwać się nim również jako leksykonem, wyszukując potrzebne informacje w spisie treści lub indeksie. Czytelnicy mogą też wedle osobistych upodobań przemieszczać się między stronicami tej książki po praktycznie nieskończonej liczbie ścieżek. Umieszczone pod każdym artykułem hasłowym odsyłacze kierują do innych haseł, poszerzających lub pogłębiających daną treść; pomaga to dostrzec powiązania i stwierdzić różnice, czasami zaskakujące.
Ponadto każdy artykuł hasłowy został opatrzony kilkoma wskazówkami co do dalszej lektury. Zazwyczaj wymieniamy publikacje, które poszerzają wiedzę o przedmiocie danego hasła; czasami też dodajemy szczegółowe opisy bibliograficzne dzieł przywołanych w omówieniu, które mają związek z podanymi w nim przykładami. Lektury szczególnie zalecane początkującym zostały oznaczone asteryskiem. Podawaliśmy konkretne przykłady po to, aby zobrazować bardziej abstrakcyjne idee, a także pokazać, w jaki sposób prezentowana treść odnosi się do współczesnych sporów etycznych. Na końcu tomu zamieszczamy wykaz towarzystw, instytucji, witryn internetowych i innych źródeł związanych z uprawianiem etyki w teorii i praktyce. Wyrażamy nadzieję, że Przybornik etyka, niezależnie od tego, jak będzie używany, okaże się książką, do której Czytelnicy zechcą często powracać – jako studenci, uczniowie, nauczyciele, pracownicy naukowi, ludzie mający do czynienia z etyką na różnych obszarach zawodowych lub po prostu osoby zainteresowane sprawniejszym myśleniem o moralności.
JULIAN BAGGINI, PETER S. FOSL
przełożyła Dorota Chabrajska
Kupuj książki Wydawnictwa PAX
